ΤΕΤΑΡΤΗ 30 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2016
ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ / ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΘΡΑΚΗΣ
ΙΔΡΥΜΑ ΘΡΑΚΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ
Μελετώντας την ιστορία της Θράκης του 19ου αιώνα χρησιμοποιούμε στοιχεία από το βιβλίο “Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας” του Νίκου Γ. Σβορώνου, φωτίζοντας ιδιαίτερα την Αρχή των Εθνοτήτων και στη συνέχεια τη Μεγάλη Ιδέα. Επίσης παρουσιάζουμε σελίδες από τα βιβλία του ιστορικού EricHobsbawm (1917 – 2012), κυρίως όσον αφορά το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τι έχουν να μας πουν;
*
Νίκος Σβορώνος (1911 – 1989) Η συμβολή του στη μελέτη της νεοελληνικής ιστορίας και της ιστορίας γενικότερα είναι πανθομολογούμενη, παρά τις επιμέρους αντιρρήσεις. Η νέα γενιά ιστορικών συνδέονται με το πλούσιο έργο του Σβορώνου. Μαχόταν εναντίον του ελληνοκεντρισμού και της άποψης περί περιούσιου λαού της Ιστορίας. Ο Σβορώνος υποστήριζε ότι βυζαντινή και νεοελληνική εποχή αποτελούν μια ενότητα και ότι υπήρχε πολιτισμική συνέχεια και όχι βεβαίως φυλετική. Υποστήριζε ότι το βαθύτερο νόημα της νεοελληνικής ιστορίας, τουλάχιστον έως το 1922, συνδέεται με την ανάπτυξη της κοσμοπολίτικης και εξωστρεφούς αστικής τάξης, προπάντων στον παροικιακό ελληνισμό. Πίστευε επίσης ότι ο ιστορικός βρίσκεται σε διαλεκτική σχέση με τον λόγο των πηγών και τον λόγο της θεωρίας. Ο Σβορώνος μέσα από τον μαρξισμό γνώρισε μια άλλη διάσταση του εθνικού: τον λαό. Οι ‘βασικοί νόμοι’ όμως της ιστορίας δεν είναι απόλυτοι, αλλά η εφαρμογή τους στις συγκεκριμένες συνθήκες επηρεάζονται από απρόβλεπτους και αστάθμητους παράγοντες – πολιτικούς, πολιτιστικούς και άλλους – , τους οποίους ο ιστορικός οφείλει να εντοπίζει και να αξιολογεί εξίσου πολύ με την ‘υλική βάση’ της κοινωνικής συμβίωσης. Λέγει ο ίδιος με σαφήνεια : “η μηχανική εφαρμογή τους (των βασικών αρχών και νόμων της ιστορίας) θα’ δινε σαν αποτέλεσμα μια σχηματική και μονότονη εικόνα απελπιστικά σχηματικών επαναλήψεων, που προδίδει την ανυπότακτη ποικιλία του αντικειμενικού κόσμου”. Το τελευταίο, και πιο σημαντικό κατά τη γνώμη μου, που οφείλουμε να πούμε για τον ιστορικό και πολίτη Νίκο Σβορώνο είναι αυτό το οποίο κυρίως τον διέκρινε: “Μια αίσθηση χρέους που υπερακόντιζε τις συμβατικές δεοντολογίες”.
*
Ο Έρικ Χομπσμπάουμ (1917 – 2012) γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, ο πατέρας του ήταν εβραίος πολωνικής καταγωγής και η μητέρα του ήταν αυστριακή μεσοαστός. Το 1919 μετακομίζουν στη Βιέννη, όπου στην πρώτη εφηβική ηλικία ο Έρικ χάνει πρώτα τον πατέρα και σε δύο χρόνια τη μητέρα του. Με την αδελφή του πηγαίνει στο Βερολίνο σε μία θεία τους. Το 1933, μετά την επικράτηση του Χίτλερ θείοι και ανήψια πηγαίνουν στο Λονδίνο, όπου ως το τέλος της ζωής του ζει ο Έρικ. Σπούδασε με υποτροφία ιστορία στο Κέμπριτζ, αργότερα μετά τον πόλεμο εκεί ολοκληρώνει το διδακτορικό του, ενώ δραστηριοποιείται πολιτικά στο ΚΚ της Μεγάλης Βρετανίας, ως τη διάλυσή του το 1991. Ήταν αυστηρός επικριτής της Σοβιετικής Ένωσης ήδη από τα γεγονότα του 1956 στην Ουγγαρία.
Από το 1947 ως το 1982 δίδασκε ιστορία σε όλες τις βαθμίδες στο Κολλέγιο Μπέρκμπεκ του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Στη συνέχεια ανέλαβε πρόεδρος αυτού του Κολλεγίου. Πολλά και πολυμεταφρασμένα είναι τα βιβλία του που ως κεντρικό άξονά τους έχουν το 19ο αιώνα. Στη γλώσσα μας κυκλοφορούν και διαβάζονται ιδιαίτερα τα βιβλία του, όπως η περίφημη τριλογία : Η εποχή των επαναστάσεων 1789 – 1848, Η εποχή του κεφαλαίου 1848 – 1875, Η εποχή των αυτοκρατοριών 1875 – 1914.
Το τελευταίο πολυδιαβασμένο βιβλίο του είναι Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο – Μαρξ και Μαρξισμός 1840 – 2011 (μετάφραση Μ. Μεζίτη, επιμέλεια Ν. Σταματάκης, Εκδ. Θεμέλιο – Ιστορική Βιβλιοθήκη, σελ. 439).
Δεν είναι φρόνιμο να παρουσιάσω – έστω συνοπτικά – το περιεχόμενο του εγχειριδίου αυτού. Ίσως απαιτηθεί μια ξεχωριστή ανάλυσή του – αξίζει τον κόπο. Τώρα, με την ευκαιρία του θανάτου του πριν από λίγες μέρες, γράφω αυτό το κείμενο για δύο λόγους : για να τιμήσω τη μνήμη του και για να υποστηρίξω ότι οι μεγάλες ιδέες και τα μεγάλα πνεύματα δεν πεθαίνουν, και μάλιστα τόσο εύκολα. Πόσες φορές μέσα στις χιλιετίες δεν είπαν «πέθανε πια ο Πλάτωνας», «πέθανε πια ο Αριστοτέλης». Το ίδιο τις τελευταίες δεκαετίες λένε για τις ιδεολογίες συλλήβδην, για το Μαρξ, για το Μαρξισμό, για το Σοσιαλισμό.
Kλείνοντας το σημερινό κείμενο, περιορίζομαι σ’ ένα μικρό απόσπασμα (σελ. 406) που με εκφράζει απόλυτα : «Η βασική ανάλυση του Μαρξ για την εξέλιξη και τον τρόπο λειτουργίας του καπιταλισμού διατήρησε τη δύναμή της. Ωστόσο, οποιαδήποτε μελλοντική αναβίωση του ενδιαφέροντος για τον μαρξισμό αναμφίβολα θα πρέπει να βασίζεται σε μια ουσιαστική αναπροσαρμογή των παραδοσιακών θεωρήσεων της σκέψης του».
Ο Νίκος Σβορώνος και ο Έρικ Χομπσμπάουμ ανανεώνουν τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη εποχή.
