Γέννηση και θάνατος:
οι διαβατήριες τελετουργίες της φύσης και του ανθρώπου
Παρασκευή 3 Νοεμβρίου 2017
[20.00] Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο Ξάνθης
«Γέννηση και θάνατος: οι διαβατήριες τελετουργίες της φύσης και του ανθρώπου»
Με την Γαρυφαλλιά Γ. Θεοδωρίδου Υποψ. Διδάκτωρ Λαογραφίας ΔΠΘ
«Γέννηση και θάνατος: οι διαβατήριες τελετουργίες της φύσης και του ανθρώπου»
Οι μεγάλοι σταθμοί του κύκλου της ανθρώπινης ζωής είναι η γέννηση, ο γάμος και ο θάνατος· η λαογραφία προσεγγίζει τα δυο βιολογικά και φυσικά φαινόμενα της γέννησης και του θανάτου – τα ανάλογα με την ανακύκληση και επανάληψη του κύκλου του χρόνου- εστιάζοντας στην κοινωνική τους υπόσταση. Οι ώρες αυτές είναι κρίσιμες για το άτομο και την κοινότητα, γι’ αυτό πλαισιώνονται από έθιμα εξόχως «εύγλωττα», προκειμένου να κατευοδώσουν, αλλά και να ταυτοποιήσουν την είσοδο και την έξοδο των νέων μελών από αυτήν. Π.χ. οι τελετές μύησης/ένταξης της γέννησης πιστοποιούν τη μετάβαση από την ανυπαρξία στην κοινωνική ύπαρξη, εκείνες του γάμου δηλώνουν μια νέα μορφή κοινωνικής ύπαρξης του ατόμου και οι αντίστοιχες του θανάτου επισημοποιούν τη διάρρηξη των οικογενειακών και κοινοτικών δεσμών, καθώς το άτομο εξέρχεται. Εξάλλου ένας από τους ρόλους των τελετουργιών είναι να εντάξουν το μέλος στην κοινότητα, να το κοινωνικοποιήσουν, επιπλέον να ανασυγκροτήσουν την ομάδα, να την συνδράμουν ώστε αυτή να ξαναβρεί την ισορροπία της ύστερα από την προσωρινή διασάλευση που υπέστη δηλαδή μετά από μια γέννηση, έναν γάμο ή έναν θάνατο.
«Ο παλιός “αγρότης” εξομάλυνε τη γέννηση και τον θάνατο ως μέρος του κύκλου της ζωής, ως σπορέας και ταυτόχρονα θεριστής του προϊόντος που εξέφραζε την αγροτική του ιδιότητα». Είχε εποπτεία του θαυμαστού κύκλου της ζωής, επέβλεπε ως φυσιολογικό γεγονός το ζευγάρωμά της με τον θάνατο, θεωρούσε ότι ο θάνατος είχε γονιμική δύναμη και καθιστούσε μια κοινωνία – σύνδεσμο – μέθεξη ζωντανών και νεκρών απαλύνοντας τα αισθήματα των ανθρώπων.
Σε αυτούς τους δυο σταθμούς της ανθρώπινης ζωής σήμερα παρατηρούνται αλλαγές των παραδοσιακών εθίμων, διότι ο μεν τοκετός περιήλθε στα χέρια της επιστήμης, ο δε θάνατος ανατίθεται προς διεκπεραίωση των διαδικασιών του στα Γραφεία Τελετών, που καθίστανται επίσημοι διαχειριστές των σύγχρονων αστικών νεκρικών εθίμων. Συνεπώς καθώς η επιστήμη, η τεχνολογία προχωρούν και οι υλικές συνθήκες της ζωής μεταβάλλονται, τα έθιμα σταμάτησαν να έχουν τοπικό, συνειρμικό χαρακτήρα, μετασχηματίστηκαν μέσα στο αστικό περιβάλλον και με τη συνδρομή της τηλεόρασης και του διαδικτύου έγιναν ενίοτε μορφές μιας ομογενοποιημένης πολιτισμικής παγκοσμιοποίησης. Όμως δεν υπάρχουν κοινωνίες χωρίς έθιμα και έτσι στη θέση των παλαιοτέρων παραδοσιακών εθιμικών μορφών επήλθαν τα νεώτερα, τα οποία εξάγονται συστηματικά από το άστυ στην ύπαιθρο.
Γαμοβάφτιση, πολιτική κηδεία, καύση νεκρών. Στο παρόν μάθημα εκτός από τα παραδοσιακά διερευνούμε τα έθιμα σε έναν πολύπλοκο κόσμο συνύπαρξης, την αλλαγή και την αντικατάσταση των παλαιών μορφών τους από σύγχρονα, τα οποία, ως μορφές πολιτισμικής επικοινωνίας ακολουθούν όχι πλέον τη συνειρμική, αναλογική, μαγική σκέψη, αλλά στοχεύουν στην κοινωνική καταξίωση (prestige). Με αυτά ο νεωτερικός άνθρωπος επιδιώκει, όπως ο πρόγονός του, να καλύψει τις ψυχολογικές και κοινωνικές ανάγκες του σε ένα σκηνικό, όπου οι όροι της ανταγωνιστικότητας και της επιχειρηματικότητας, οι πρακτικοί και οικονομικοί λόγοι διαμορφώνουν τη νεώτερη λαϊκή εθιμοταξία και τα νέα δεδομένα μιας «καλής» ή «ικανοποιητικής» τελετής. Εντούτοις οι μετασχηματισμοί είναι ορατοί: π.χ., η ανάθεση των νεκρικών εθίμων στα Γραφεία Τελετών επιφέρουν την περιορισμένη συμμετοχή των μελών της κοινότητας, τη σταδιακή αποστασιοποίηση του λαϊκού ανθρώπου, ενίοτε την τελετουργική διαφοροποίηση, προπάντων όμως, σύμφωνα με τους λαογράφους, την εξατομίκευση της βίωσης του θανάτου που παραδοσιακά ήταν υπόθεση ομαδική, οικογενειακή και κοινοτική-κοινωνική.
Γαρυφαλλιά Θεοδωρίδου
Υποψ. Διδάκτωρ Λαογραφίας στο ΔΠΘράκης
Να μην ξεχάσω να παρακολουθήσω ΑΥΤΟΝ ΤΟ ΜΉΝΑ
Εκδηλώσεις εργαστηρίων. www.facebook.com/FEXANTHI
Αναλυτικό πρόγραμμα της ΦΕΞ www.fex.org.gr
Τετάρτη 8 Νοεμβρίου 2017
[20.00] Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο Ξάνθης
«Τελετουργικές τροφές στον κύκλο του χρόνου και στον κύκλο της ζωής του ανθρώπου»
Με την Γαρυφαλλιά Γ. Θεοδωρίδου Υποψ. Διδάκτωρ Λαογραφίας ΔΠΘ
Τετάρτη 29 Νοεμβρίου 2017
[20.00] Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο Ξάνθης
«Η διαχρονική παρουσία των Αβδήρων από τον 7ο αιώνα π.Χ. ως τις μέρες μας»
Με την Κωνσταντίνα Καλλιντζή, Αρχαιολόγο-Προισταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Ξάνθης
Το πρόγραμμα της ΦΕΞ υλοποιείται με την ευγενική υποστήριξη των: ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ • ΣΕΚΕ ΑΕ • ΣΜΥΡΔΕΞ ΑΕ • ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΤΜΕΖΑ • Ταβέρνα «ΤΟ ΔΡΟΜΑΚΙ» • ΟΙΝΟΙ ΣΓΟΥΡΙΔΗ ΕΠΕ • ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ ΟΡΦΕΑΣ • ΚΤΗΜΑ ΒΟΥΡΒΟΥΚΕΛΗ • BOUTIQUE HOTEL 1905 • MEZEBAR– Bar & Gril • ΣΚΑΡΠΕΛΟ – συντήρηση έργων τέχνης • ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ «ΠΥΡΓΕΛΗ» • BIO-LIVE σαπωνοποιείο Ξάνθης • ΑΒΑΞ – Βιοαέριο Ξάνθης •
Φιλοπρόοδη Ένωση Ξάνθης / πολιτιστικό δίκτυο Ξάνθης
ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΞΑΝΘΗΣ Αντίκα 7, 67132 Ξάνθη Τηλ.: 25410 25421 – 6937120986
fexanthis@gmail.com fexorg@otenet.gr www.fex.org.gr https://www.facebook.com/FEXANTHI
