ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Του Θανάση Μουσόπουλου
Με τούτο το κείμενο θέλω να εκφράσω τη χαρά μου, που η θέση της νεοελληνικής λογοτεχνίας τα τελευταία χρόνια αναβαθμίζεται στο γυμνάσιο και στο λύκειό μας. Θα μπορούσα μάλιστα να υποστηρίξω ότι πρόκειται για μια σημαντική τομή. Θα εξηγήσω σύντομα τα σχετικά.
Στην ποιητική μου συλλογή «Περίπατος με στίχους σε κήπους μαγικούς» (2014), που απευθύνεται σε νέους και νέες της πρώτης εφηβικής ηλικίας, περιέχεται ένα κείμενό μου με τίτλο «Εισαγωγή της σύγχρονης λογοτεχνίας στο νεοελληνικό σχολείο». Από το ιστορικής μορφής – κατατοπιστικό αυτό κείμενο παραθέτω κάποια αποσπάσματα.
Με τη δημιουργία του Νεοελληνικού κράτους η εκπαίδευση κινείται από το εισαγόμενο γερμανικό ιδεώδες του κλασικισμού. Τα αρχαία ελληνικά ήταν τα ‘ελληνικά’ του σχολείου. Αυτή η κυρίαρχη αντίληψη επικρατούσε στην εκπαίδευση για έναν περίπου αιώνα. Το ίδιο παρατηρούμε και στη νεοελληνική λογοτεχνία που καλυπτόταν από τη καθαρευουσιάνικη δημιουργία. Ποίηση και πεζογραφία στην περίοδο 1830 – 1880 γραφόταν στην καθαρεύουσα.
Βέβαια, υπάρχει και η δημοτικίστικη παράδοση που ξεκινά από το Διονύσιο Σολωμό, τη μεγάλη Κρητική λογοτεχνία και το δημοτικό τραγούδι, που αντιστέκεται στην καθαρεύουσα λογοτεχνία και ανδρώνεται, εμφανιζόμενη με τη γενιά του 1880, τον Κωστή Παλαμά και τους συν αυτώ.
Έγιναν πολλοί αγώνες ώστε να εισαχθεί η νεοελληνική λογοτεχνία στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Λέγοντας “Ελληνικά”, εννοούσαν μόνο τα αρχαία ελληνικά. Πολύ αργά περιορίστηκαν τα αρχαία και εμφανίστηκαν τα νέα ελληνικά κείμενα.
Ο Ν. Γ. Πολίτης, τμηματάρχης του Υπουργείου Παιδείας, το 1884 εισηγήθηκε την εισαγωγή της νεοελληνικής λογοτεχνίας στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Από τους πρώτους που υπέβαλαν για έγκριση Νεοελληνικά αναγνώσματα είναι ο Γεώργιος Δροσίνης.
Η γενιά του ’80 με τον Κωστή Παλαμά και τους άλλους λογοτέχνες έπαιξαν σημαντικό ρόλο όχι μόνο στο προχώρημα της λογοτεχνίας, αλλά και στης εκπαίδευσης την εξέλιξη και της κοινωνίας την άνοδο. Πολιτικοί, εκπαιδευτικοί και λογοτέχνες αγωνίστηκαν σε έναν κοινό σκοπό. Στο τέλος τα κατάφεραν,
Έτσι, πρώτα στο δημοτικό και μετά στο γυμνάσιο, πριν από ένα αιώνα μπαίνει η νεοελληνική λογοτεχνία στο σχολείο μας. Πέρασαν πολλά ακόμη χρόνια για να μπορέσει η νεοελληνική λογοτεχνία να αυτονομηθεί από την αρχαιοελληνική και να παίξει το ρόλο της.
Να σημειώσουμε, βέβαια, ότι για πολλές δεκαετίες τα κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας που εξετάζονταν στα σχολειά ήταν σε καθαρεύουσα γλώσσα. Οι δημοτικιστές και οι σύγχρονοι λογοτέχνες εισάγονται σταδιακά, όχι χωρίς εμπόδια, ανάλογα με την πολιτική κατάσταση, κυρίως κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα.
Τα λίγα τελευταία χρόνια – αθόρυβα ή όχι – γίνονται διάφορες αλλαγές στην εκπαίδευση της χώρας μας. Παλιότερα διακηρύσσονταν «μεταρρυθμίσεις» που ήταν συνήθως υπουργικές «φιλοδοξίες». Τώρα επιχειρούνται κάποιες μεταβολές χωρίς μεγαλοστομίες. Με άλλες συμφωνώ, με άλλες όχι. Νομίζω, για παράδειγμα, ότι ήταν θετικό που στο Γυμνάσιο εξετάζονται στις προαγωγικές εξετάσεις λίγα μαθήματα και όχι όλα.
Ιδιαίτερα σημαντικό που ένα από τα εξεταζόμενα μαθήματα είναι η Νεοελληνική Γλώσσα και Γραμματεία. Για μας τους γεροντότερους, ενώθηκαν δύο μαθήματα: η Έκθεση και η Λογοτεχνία. Με κείμενα δοκιμιακά και λογοτεχνικά, ο μαθητής και η μαθήτρια παράγει δικά του κείμενα, αναδιπλώνει τις γλωσσικές του ικανότητες, αποδείχνει ότι ξέρει τη γλώσσα μας τη σύγχρονη. Τα κείμενα που μπαίνουν για εξέταση δεν είναι μόνο τα διδαγμένα – αλλά μερικές φορές και παρόμοια αδίδακτα, ανάλογα με την τάξη. Καταλαβαίνετε πού το πάω: καταπολεμείται η χρόνια αρρώστια μας – η απομνημόνευση. [Δυστυχώς και στα γλωσσικά μαθήματα (αρχαία και νέα ελληνικά) έχει παρεισφρήσει η παπαγαλία].
Στο Γυμνάσιο ήδη έχει εφαρμοστεί η συνένωση των δύο κλάδων της νεοελληνικής γλώσσας. Τώρα προχωρεί και στο Λύκειο. Θεωρώ ότι η αλλαγή αυτή είναι στη σωστή κατεύθυνση. Οι μαθητές και οι μαθήτριες μπορούν να αναπτύξουν έναν δημιουργικό διάλογο με τη γλώσσα μας. Αναμφίβολα το κέρδος θα είναι πολύπλευρο.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, 21 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2017
