Κοιτάζοντας εκ των υστέρων τη συνέντευξη Τύπου του Αλέξη Τσίπρα στη Σόφια, πρέπει να σταθούμε σε μία φράση του που τότε πέρασε απαρατήρητη. Υπό το φως της αποκάλυψης του ονόματος «Μακεδονία του Ίλιντεν», όμως, αποκτά μία ιδιαίτερη βαρύτητα: «Η όποια συμφωνία θα πρέπει να σέβεται την πολιτιστική κληρονομιά και την παράδοση των δύο λαών», είπε ο Έλληνας πρωθυπουργός, κάνοντας μια έμμεση αναφορά στην ιστορική παράδοση των γειτόνων. Εκείνη τη στιγμή ο Αλέξης Τσίπρας επιχειρούσε να προλειάνει το έδαφος για το όνομα «Μακεδονία του Ίλιντεν» που, σύμφωνα με πληροφορίες, συζητείται εκτενώς εδώ και καιρό κάτω από άκρα μυστικότητα.
Τα ξημερώματα της περασμένης Πέμπτης στο ξενοδοχείο «Μαρινέλα» στη Σόφια, ξενοδοχείο που από κοινού επέλεξαν οι δυο ηγέτες, ώστε να έχουν την ευκαιρία για πιο χαλαρές επαφές εκτός πρωτοκόλλου, παίχτηκε μία κρίσιμη πράξη του διαπραγματευτικού δράματος. Οι πρωταγωνιστές του Αλέξης Τσίπρας και Ζόραν Ζάεφ έμοιαζαν, ιδιαίτερα μετά από αρκετές ώρες συνομιλιών και λίγο πριν ανατείλλει ο ήλιος, σαν δύο παλιοί φίλοι που προσπαθούν να λύσουν μία σπαζοκεφαλιά, μία σπαζοκεφαλιά 25 ετών.
Σύμφωνα με πληροφορίες, ο Έλληνας πρωθυπουργός δεν έδειξε να πολυνδιαφέρεται ποιο από τα σύνθετα ονόματα θα επιλεγεί. Αυτό που έθεσε ως απαράβατο όρο για την ένταξη της ΠΓΔΜ στο ΝΑΤΟ είναι όποια σύνθετη ονομασία επιλεγεί να καταστεί η νέα συνταγματική ονομασία του γειτονικού κράτους. Ούτε υπεισήλθε σε λεπτομέρειες για το αν αυτό θα γίνει με πλειοψηφία δύο τρίτων από τη Βουλή ή με δημοψήφισμα.
Αντιθέτως, ο Ζόραν Ζάεφ επέμεινε σ’ αυτό το σημείο. Αυτό, άλλωστε, είναι και το κύριο επιχείρημά του για να προωθήσει το όνομα «Μακεδονία του Ίλιντεν». Όπως και ο Νίκολα Ντιμιτρόφ στις συνομιλίες του με τον Νίκο Κοτζιά, έτσι και ο πρωθυπουργός της ΠΓΔΜ επέμεινε ότι αυτό είναι το μόνο όνομα που μπορεί να περάσει και με ενισχυμένη πλειοψηφία από τη Βουλή και σε δημοψήφισμα. Για να μη φανεί, μάλιστα, ότι αυτό συμβαίνει, επειδή είναι ευνοϊκό για τη δική του πλευρά, εξήγησε αναλυτικά στον Έλληνα ομόλογό του τον ιστορικό συμβολισμό και γιατί η αξιωματική αντιπολίτευση του VMRO δεν μπορεί να το καταψηφίσει. Σημειώνουμε ότι το όνομα VMRO είναι το όνομα της οργάνωσης (οι γνωστοί από την ιστορία Βούλγαροι κομιτατζήδες) που είχε πρωτοστατήσει σε εκείνη την εξέγερση.
«Ένα πρώτο πράσινο φως»
Η ελληνική πλευρά δεν είχε αποδεχθεί το «Μακεδονία του Ίλιντεν», αλλά είχε καταστήσει σαφές πως δεν το απορρίπτει. Για τον Αλέξη Τσίπρα μετρούσε ότι με βάση αυτό το όνομα τα πράγματα μπορούσαν να τρέξουν γρήγορα και να μην χρειασθούν τα δύο χρόνια. Και βέβαια μετρούσε ότι θα εμφανιζόταν να τηρεί τις κόκκινες γραμμές, δηλαδή ότι με την αλλαγή του Συντάγματος θα ισχύσει το erga omnes.
Εάν στις επαφές του με τους πολιτικούς αρχηγούς στην Αθήνα διαπίστωνε ότι διαμορφωνόταν άνετη πλειοψηφία στο ελληνικό Κοινοβούλιο, θα προχωρούσε. Όπως φάνηκε στη συνέχεια, όμως, τα κόμματα της αντιπολίτευσης αντέδρασαν απολύτως αρνητικά με αποτέλεσμα το «Μακεδονία του Ίλιντεν» να μην μπορεί να περάσει από τη Βουλή και ως εκ τούτου να καταλήξει στον κάλαθο των αχρήστων.
Κάπως έτσι πήγε η συζήτηση των δύο πρωθυπουργών εκείνη τη νύχτα, κατά τη διάρκεια της οποίας ήπιαν καφέδες, τσίμπησαν, ξανατσίμπησαν, ξαναήπιαν και τελικά πήγαν για ύπνο. Λίγες ώρες μετά έπρεπε να ξαναβρεθούν, αλλά αυτή τη φορά στη σκηνή, μπροστά στις κάμερες και στους δημοσιογράφους.
Το όνομα «Μακεδονία του Ίλιντεν» δεν προστέθηκε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων στη συνάντηση της Σόφιας. Σύμφωνα με πληροφορίες, είχε προταθεί από τον Νίκολα Ντιμιτρόφ στο Νίκο Κοτζιά, ο οποίος αρχικά είχε επιφυλαχθεί. Το συζήτησε με ένα στενό κύκλο συνεργατών του και βέβαια ενημέρωσε το Μαξίμου, χωρίς αρνητική εισήγηση. Το όνομα αυτό συζητήθηκε και σε επόμενη συνάντηση των δύο υπουργών Εξωτερικών παρουσία του Μάθιου Νίμιτς.
Συμφωνία-πακέτο
Στην πραγματικότητα, η ελληνική πλευρά είχε δείξει πως το αποδέχεται, ξεκαθαρίζοντας, ωστόσο, ότι η συμφωνία θα είναι πακέτο, με την έννοια ότι δεν θα έχει αποφασιστεί τίποτα αν δεν έχουν αποφασιστεί όλα. Σύμφωνα με μία πληροφορία, η Αθήνα επανέφερε την απαίτησή της το όνομα να είναι στα σλαβικά και αμετάφραστο, δηλαδή να ισχύσει η εκδοχή «Ιλιντένσκα Μακεντόνιγια».
Επισήμως, η ελληνική πλευρά αρνιόταν να δηλώσει επισήμως εάν αποδέχεται το συγκεκριμένο όνομα, ή έστω αν το θεωρεί βάση συζήτησης. Μίλησε για «κενή περιεχομένου ονοματολογία». Τα δημοσιεύματα στα Σκόπια, που ανέφεραν ότι «από την Αθήνα δόθηκε ένα πρώτο πράσινο φως» αντανακλούν την πραγματικότητα. Πηγή προσκείμενη στον Ζόραν Ζάεφ, άλλωστε, διοχέτευσε την πληροφορία για το όνομα «Ιλιντένσκα Μακεντόνιγια». Είχε προηγηθεί, άλλωστε, η διαρροή στην Αθήνα ότι παίζει δυνατά όνομα-έκπληξη.
Το όνομα παραπέμπει στην εξέγερση του σλαβικού πληθυσμού εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το 1903, την ημέρα του Προφήτη Ηλία. Εξ ου και έχει μείνει στην ιστορία ως εξέγερση του Ίλιντεν. Ας σημειωθεί εδώ ότι οι Βούλγαροι θεωρούν αυτή την εξέγερση και τους πρωταγωνιστές της κομμάτι της δικής τους ιστορίας. Αντιθέτως, για τους Σκοπιανούς είναι το ιστορικό ορόσημο γέννησης του «μακεδονικού έθνους».
Σύμφωνα με την κρατική ιδεολογία των Σκοπίων, το «πρώτο Ίλιντεν» ακολούθησε το «δεύτερο Ίλιντεν», η ίδρυση το 1944 από τον Τίτο της «Λαϊκής Δημοκρατίας της Μακεδονίας», στο πλαίσιο της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας, που απετέλεσε και την πρώτη μορφή οργανωμένου «μακεδονικού κράτους». Το «τρίτο Ιλιντεν» είναι το 1991 με την ανακήρυξη της «Δημοκρατίας της Μακεδονίας», ως ανεξάρτητου κράτους. Δεν χωράει αμφιβολία ότι η λέξη Ίλιντεν είναι για τους γείτονες ένα μυθικό όνομα, που σχετίζεται με την εθνική τους ταυτότητα.
