Η ΑΝΤΑΡΣΙΑ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ ΤΟΥ ΑΝΑΤΟΛ ΦΡΑΝΣ ΚΑΙ Η ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Η ΑΝΤΑΡΣΙΑ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ ΤΟΥ ΑΝΑΤΟΛ ΦΡΑΝΣ ΚΑΙ Η ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Του Θανάση Μουσόπουλου

  Διαβάζοντας το οπισθόφυλλο του βιβλίου «Η  ανταρσία των αγγέλων» του Γάλλου νομπελίστα Ανατόλ Φρανς, έκδοση Αστάρτη, σε μετάφραση Λόισκα Αβαγιανού,  δεν περίμενα ότι θα επιβεβαιώνονταν απολύτως  οι διατυπώσεις των εκδοτών:

«Ένα έργο χαριτωμένο, ξεκαρδιστικό, μια αναρχική σάτιρα. Και πίσω απ’ όλ’ αυτά ένας προβληματισμός πάνω στο μυστήριο του συμπαντικού Κακού. Αντάρτες άγγελοι κατεβαίνουν στη γη, παίρνουν ανθρώπινη μορφή και συνωμοτούν πώς να ρίξουν από το θρόνο του το Θεό και να βάλουν στη θέση του τον Εωσφόρο. Μερικοί άγγελοι βλέποντας πως πάνω στη γη τα πράγματα είναι τα ίδια και χειρότερα ξεχνούν την απελευθέρωση των ουρανών και ρίχνονται με ζήλο στους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες».

Ένα καθαρά πολιτικό έργο, χωρίς εντούτοις ίχνος «προπαγάνδας». Το βιβλίο πρωτοεκδόθηκε το 1914,  ενώ η απειλή ενός παγκόσμιου πολέμου πλανιόταν πάνω από την Ευρώπη, η μορφή όμως και το περιεχόμενό του  είναι διαχρονικό και παγκόσμιο.

  Διαβάζεις κλασική λογοτεχνία, κι ανοίγει η καρδιά και το μυαλό σου. Ο Ανατόλ Φρανς είναι κλασικός, θα πούμε λίγα λόγια για τη ζωή και το έργο του. Μετά θα ξαναγυρίσουμε στο «LA REVOLTE DES ANGES», όπως είναι ο τίτλος του στα γαλλικά.

*

Ο ΑΝΑΤΟΛ ΦΡΑΝΣ γεννήθηκε το 1844 στο Παρίσι. Ο πατέρας του ήταν βιβλιοπώλης κι αυτό του έδωσε την ευκαιρία να έρθει σε επαφή με τον κόσμο των βιβλίων. Το πρώτο του έργο είναι ποιητικό και φέρει τον τίτλο ΧΡΥΣΑΦΕΝΙΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ (1873). Ο Ανατόλ Φρανς αρχίζει να επιβάλλεται με ΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΤΟΥ ΣΥΛΒΕΣΤΡΟΥ ΜΠΟΝΝΑΡ, το οποίο βραβεύτηκε από τη Γαλλική Ακαδημία και τον έκανε ευρύτερα γνωστό. Σε μεταγενέστερα έργα του, ο Ανατόλ Φρανς διαμορφώνει και τελειοποιεί την τέχνη του, μια τέχνη που διακρίνεται απ’ την αρμονία, τη φυσικότητα, τη σπάνια διαφάνεια. Το βαθύ αίσθημα της ζωής κάνει συχνά σπάνιο ταίρι με το χιούμορ και την καλοσύνη. Απ’ το 1887 ως το 1893, ο Φρανς διευθύνει τη “Λογοτεχνική ζωή” στο περιοδικό “Χρόνος”, θητεία που θα του προσφέρει ένα πεντάτομο έργο. Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ του διευρύνει την όλο και μεγαλύτερη φήμη του. Το 1896 εκλέχτηκε ακαδημαϊκός, ενώ το 1921 τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ. Ο μεγάλος συγγραφέας και υπερασπιστής των ανθρώπινων δικαιωμάτων πέθανε το 1924, αφού γνώρισε την παγκόσμια αναγνώριση.

Τίτλοι έργων του στη βάση Βιβλιονέτ:

*

Για το έργο «Η ανταρσία των αγγέλων» συζήτησαν τα μέλη της Λέσχης Ανάγνωσης της Βιβλιοθήκης του Δήμου Ηρακλείου. Κάποια στοιχεία από τις δημοσιεύσεις της Λέσχης τα θεωρήσαμε σημαντικά και τα μεταφέρουμε:

«Γιος βιβλιοπώλη, μεγαλωμένος ανάμεσα στα βιβλία, και αργότερα βιβλιοθηκάριος στη Γερουσία, ο Ανατόλ Φρανς μεταφέρει στο χαρτί την αγάπη του για το βιβλίο, τη μάθηση και την έρευνα, και καθιστά τη βιβλιοθήκη του μυθιστορήματός του αφετηρία και επίκεντρο του μυστηρίου και σημείο αναφοράς στην εξέλιξη της πλοκής […] Αλληγορικό και διαποτισμένο από μια ιδιαίτερη ειρωνεία, ίδιον της γραφής του Ανατόλ Φρανς, το έργο αποτελεί κοινωνική και πολιτική κριτική της εποχής του και των ηθών της, σάτιρα της θρησκείας, της εκκλησίας και του κλήρου, σάτιρα της τυραννίας και της αδικίας. Οπαδός της δαρβινικής θεωρίας για την καταγωγή και εξέλιξη των ειδών, ειρηνιστής και βαθιά ανθρωπιστής, ο Aνατόλ Φρανς δέχεται τη δυστυχία της ανθρώπινης φύσης, πηγή ωστόσο γνώσης και σοφίας για τον άνθρωπο και αντιμετωπίζει το χριστιανισμό και τις πρακτικές του με αυστηρή κριτική ματιά. Στο έργο του διαφαίνονται μεταξύ άλλων: Ο θαυμασμός του για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, η αγάπη του για την ελληνική μυθολογία και γενικότερα για τους μύθους – Παρά το σκεπτικισμό του, ο Ανατόλ Φρανς συνηγορεί υπέρ της δράσης, γεγονός που μαρτυρά εξάλλου και η ίδια η ζωή του (π.χ. υπόθεση Ντρέιφους). Πέρα επίσης από τον ορθολογισμό του, έλκεται από το μεταφυσικό και το παράδοξο».

*

  Στο διαδίκτυο βρήκαμε ένα ενδιαφέρον άρθρο του Γιάννη Κτενά με τίτλο «Ο Ανατόλ Φρανς και το ερώτημα της (Γαλλικής) Επανάστασης». Ο συγγραφέας στηρίζεται στα βιβλία του Ανατόλ Φρανς Οι θεοί διψούν (μτφρ Τάκης Μπάρλας, εκδ Γκοβόστη) και Ανταρσία των Αγγέλων (μτφρ Λοϊσκα Αβαγιάνου, εκδ Αστάρτη) και στο βιβλίο του Μίλαν Κούντερα Συνάντηση (μτφρ Γιάννης Η. Χάρης, εκδ Εστία). Θα παραθέσω κάποια σπαράγματα  αναφερόμενα κυρίως στην Ανταρσία των Αγγέλων – παραπέμπω ηλεκτρονικά για ολόκληρο το κείμενο

• Η Ανταρσία των Αγγέλων ένα μικρό αριστούργημα με πολύ χιούμορ: οι πεπτωκότες άγγελοι, με αρχηγό τον Εωσφόρο, έχουν βρεθεί στη γη και ετοιμάζουν την αναρχική επανάστασή τους κατά της τυραννίας του θεού. Βλέπουμε σκηνές από συνελεύσεις των επαναστατών αγγέλων που μας θυμίζουν σκηνές από την κινηματική καθημερινότητα: υπάρχουν οι άγγελοι φιλόσοφοι, που αρχίζουν να θεωρητικολογούν ώσπου κανείς δεν τους προσέχει, υπάρχουν οι άγγελοι της πράξης, που δίνουν την έμφαση στα όπλα και ούτω καθεξής.
• Η (επιθυμητή) επανάσταση δεν είναι ζήτημα βίας, αλλά δύναμης.
• Όσο πιο μεγάλο μέρος των ανθρώπων μιας κοινωνίας επιθυμεί την βαθειά κοινωνική αλλαγή, δηλαδή όσο πιο συμμετοχική, όσο πιο δημοκρατική είναι μια επανάσταση, τόσο λιγότερη βία χρειάζεται, στο σημείο μάλιστα που η βία μπορεί σχεδόν να εκμηδενιστεί ή να παραμείνει μόνο ως αντιδραστική βία, δηλαδή ως βία των λίγων που δεν θέλουν να χάσουν τα προνόμιά τους.
• Την προηγούμενη όμως μέρα της προγραμματισμένης επίθεσης στον ουρανό, ο αρχηγός των επαναστατών, ο Εωσφόρος, κοιμάται και βλέπει ένα όνειρο που τον κάνει τελικά να ακυρώσει την επανάσταση! Βλέπει στον ύπνο του ότι η επανάσταση πέτυχε! Και βλέπει πως τότε, σιγά σιγά, από εκεί που ήταν υπέρμαχος της ισότητας αρχίζει να κολακεύεται με τις τιμές, από εκεί που ήταν υπέρμαχος της ελευθερίας της γνώσης αρχίζει να απαγορεύει τα βιβλία, καθώς δεν θέλει οι υπήκοοί του να σκέφτονται, γιατί μπορεί να τους μπει η ιδέα να τον ανατρέψουν, από εκεί που ήταν κατά της βίας αρχίζει να εκτελεί τους εχθρούς του καθεστώτος του…

Ξυπνώντας ο Εωσφόρος, ακυρώνει την επίθεση και ανάμεσα στα άλλα λέγει: “…δεν είχαμε καταλάβει πως η νίκη είναι κάτι το πνευματικό και πως πρέπει να πολεμήσουμε και να αφανίσουμε τον Θεό μέσα μας και μονάχα μέσα μας.”

Έτσι τελειώνει το βιβλίο του Φρανς.

Ο Γιάννης Κτενάς  σημειώνει: «Το λάθος όμως που έκαναν πολλοί φιλόσοφοι του Διαφωτισμού και που το κληροδότησαν στους γάλλους επαναστάτες είναι πως θεώρησαν ότι αυτά τα δικαιώματα (: ισότητα και δικαιοσύνη) υπάρχουν πριν από τη σύσταση της κοινωνίας, ανάγοντάς τα σε κανονιστικές αρχές. Ενώ στην πραγματικότητα η ελευθερία και η ισότητα υπάρχουν, όπου υπάρχουν, επειδή οι άνθρωποι τις θέλησαν, πάλεψαν γι’ αυτές και τις καθιέρωσαν, μέσα φυσικά σε μια κοινωνία».

*

Κλείνοντας το κείμενό μου, σημειώνω ότι ο ήρωας του βιβλίου που συμπάθησα είναι ο Μωρίς «τρυφερός και ικανός για ειλικρινή φιλία∙ κατά τα άλλα, μέσα στο συνηθισμένο αλισβερίσι της καθημερινής ζωής, ήταν αρκετά σκληρό καρύδι».

Όσον αφορά τον θαυμασμό του Φρανς στον ελληνικό πολιτισμό, αναφέρω παραδειγματικά τα σχετικά με τη δημιουργία του κόσμου κατά τον Πρωταγόρα του Πλάτωνα, τη λατρεία του στον Διόνυσο και την εκτεταμένη αναφορά στον Ελ Γκρέκο και την τέχνη του.

Μ’ άρεσε κάτι που δεν ήξερα. «Ο Σενέκας, ο φιλόσοφος, είπε πως το πέσιμο του κεραυνού βάζει σε κίνδυνο ελάχιστους αλλά προκαλέι το φόβο σε όλους» (σελ. 170). Και κάτι θουκυδίδειο:  « – Θα γίνουμε παιχνίδι στα χέρια των κεφαλαιούχων.  –  Αμ τι φίλε μου, έκανε η ωραία αρχάγγελος, ο πόλεμος είναι μια επιχείρηση. Πάντοτε ήταν» (σελ.  175).

Θανάσης Μουσόπουλος

Ξάνθη, Ιούνιος 2018