ΚΙ ΕΛΕΓΕ ΟΔΥΡΩΜΕΝΗ…
Πρόκειται για ένα περίφημο υμνολογικό κείμενο, που αναδεικνύει έναν έντονο και βαθύ αυτογνωσιακό πλούτο. Η συνειδητότητα είναι αυξημένη και η επίγνωση της αμαρτωλότητας, δείχνει να μην αφήνει πολλά περιθώρια ελπίδας στην αμαρτωλή γυναίκα. Όμως, η ύπαρξη της στρέφεται στον Χριστό, στον Οποίο και ελπίζει.
Η μοιχαλίδα που έσωσε ο Χριστός από τον βέβαιο λιθοβολισμό των Ιουδαίων, αισθάνεται την ανάγκη να ευχαριστήσει τον Κύριο. Έρχεται, λοιπόν, η μοναχή Κασσιανή και βάζει στο στόμα της τα λόγια του γνωστού τροπαρίου: «Κι έλεγε οδυρόμενη: Αλλοίμονο σε ‘μένα, γιατί μέσα μου είναι νύχτα κατασκότεινη. και δίχως φεγγάρι, η μανία της ασωτείας κι ο έρωτας της αμαρτίας. Δέξου από μένα τις πηγές των δακρύων». Είναι εμφανής, από τα παραπάνω, η διάθεση και κατάσταση της μοιχαλίδας. Αυτό, βέβαια, γίνεται εμφανές σ’ ολόκληρο το τροπάριο. Δεν υπάρχει καμία στιγμή που να εμφανίζει εφησυχασμό και βεβαιότητα. Όλη της η ζωή, όλα της οι σκέψεις, έχουν βυθιστεί στα δάκρυα της ψυχής∙ μιας ψυχής ταλαιπωρημένης και τσαλακωμένης από τις ασωτίες.
Εδώ, τίθεται ένα ζήτημα. Είναι ζήτημα ηθικής η συνειδητότητας; Κι αν η συνειδητότητα, ως φυσικός νόμος κατά Παύλο, απορρέει από τη σχέση με τον Θεό, αυτό το «δεδανεισμένο είναι», όπως θα σημειώσει ο Μάξιμος Ομολογητής; Χρειάζεται να είναι ηθικός κάποιος; Χρειάζεται να είναι χριστιανός; Ο χριστιανός δεν είναι ηθικός άνθρωπος; Κι ο ηθικός άνθρωπος δεν μπορεί να είναι χριστιανός; Κι αν ο ηθικός είναι αθεϊστής; Αν κάνει το καλό, για παράδειγμα, χωρίς Θεό, όπως διατείνονται οι αθεϊστές;
Ο Kant αν είχε μελετήσει την περίπτωση της μοιχαλίδας, θα μας έλεγε, δεν μ’ ενδιαφέρει ούτε ο Θεός, ούτε τίποτε άλλο, θέλω να είμαι ηθικός, μ’ ενδιαφέρει η ηθική, πάει και τελείωσε. Ένας άσωτος θα περιφρονούσε την μετάνοια της μοιχαλίδας και θα της έλεγε, τί κάνεις, πας με τα καλά σου; Ζήσε την ηδονή, είναι τόσο υπέροχο αυτό που ζεις κι εσύ οδύρεσαι και πιστεύεις ότι αμαρτάνεις; Κι ο Χριστός; Πού είναι ο Χριστός σε όλα αυτά; Τί θα έλεγε ο Χριστός;
Τίθεται άλλο θέμα εδώ. Το πρόσωπο του Θεού. Άλλο κεφάλαιο κι αυτό. Τί να δείξεις στον κόσμο; Τί να πεις; Είναι τιμωρός ο Θεός και απεχθάνεται τις μοιχαλίδες, τις πόρνες, τους ομοφυλόφιλους; Αλήθεια, ποιος έχει το ηθικό πλεονέκτημα και την ηθική καθαρότητα να προσδώσει στον Θεό άλλη μία αλλοίωση περί του προσώπου Του; Τιμωρός; Αγάπη; Αγάπη και τιμωρία μαζί; Πόσο ακόμη θα αλλοιώνεται το πρόσωπο του Θεού; Για πόσο ακόμη θα συντελείται το έγκλημα της θεοκτονίας (μετατροπή του Θεού σε ιδέα), για το οποίο κάνει λόγο ο μεγάλος Νίτσε;
Πολλά τα ερωτήματα, μα περισσότερο, βασανιστικά. Ο σύγχρονος άνθρωπος βασανίζεται, εγκλωβίζεται στις μεταφυσικές του ορμές που ταράσσουν την ύπαρξη του και υποστασιοποιούν εντός του, έντονες μη οντολογικές εκρήξεις που κάθε οπτιμισμό τον θεωρούν αποτυχία. Το δεδομένο, δυστυχώς, είναι η υπαρξιακή αγωνία του ανθρώπου. Αν σ’ αυτή την κατάσταση, σ’ αυτό το δεδομένο, προσθέσουμε την άσκηση αυτοσυνειδησίας που λειτουργεί στον άνθρωπο την υποψία αλλά και τη βεβαίωση ότι αποτελεί δημιούργημα του Τριαδικού Θεού, τότε η αμαρτία εννοείται ως αστοχία και εκείνο που ποθεί ο άνθρωπος είναι η λύτρωση από τα ψυχοφθόρα πάθη. Τέτοιος άνθρωπος είναι η μοιχαλίδα του τροπαρίου. Μία γυναίκα που το σώμα της δεν το σεβάστηκε και από ναό του αγίου Πνεύματος το κατήντησε ναό ακόρεστων ηδονών. Όμως, αυτή η γυναίκα, την οποία σήμερα, αν ερχόταν στις μέρες μας, οι περισσότεροι χριστιανοί που εκκλησιάζονται αυτές τις ημέρες θα την έφτυναν, έδειχναν και λιθοβολούσαν, έχει μέσα της μία αίσθηση που οδηγεί στη βεβαίωση, την πίστη. Έχει αυτογνωσία. Γνωρίζει ποια είναι. Γνωρίζει πως η ζωή της δεν συμβαδίζει με την ηθική του μωσαϊκού νόμου, όπως γνωρίζει και ότι αυτό που πράττει, δεν κινείται στα όρια και στους κανόνες μιας ηθικής εντολής, αρχής, αξίας, αλλά μιας ακοινωνησίας με τον Θεό.
Ο χριστιανός δεν ενδιαφέρεται αν είναι ηθικός. Ενδιαφέρεται αν είναι σε κοινωνία με τον Θεό. Τί να την κάνεις την ηθική όταν απουσιάζει ο Χριστός; Και οι αθεϊστές λένε «κάνε καλό χωρίς Θεό». Για τον χριστιανό, κάθε αρετή έχει αξία μόνο όταν υποστασιοποιείται στο πρόσωπο του Χριστού. Η σχέση, η κοινωνία με τον Χριστό είναι τα πάντα για τον χριστιανό. Και αυτή η κοινωνία είναι που δίνει στην ανθρώπινη υπόσταση την οντολογική δύναμη, αξία του προσώπου, ολοκλήρωση. Δεν υφίσταται ηθική τελειότητα. Κι ας ισχυρίζεται ο Feuerbach πως αυτή εξαρτάται από την τέλεια βούληση. Για την ορθόδοξη ζωή και πνευματικότητα δεν μπορεί να υπάρξει κάτι τέτοιο, όσο ισχυρή κι αν είναι η βούληση του ανθρώπου. Υπάρχει χαρισματική τελειότητα, όλα γίνονται εξαιτίας του ελέους του Θεού, και το καλό, και το ηθικό, όλα. Είναι χαρισματικά, δίνονται από τον Θεό. Δεν είναι στα χέρια του ανθρώπου να υπάρξει τέλειος ηθικά.
Το τροπάριο της Κασσιανής, αποτελεί την κατεξοχήν αντι – ηθικιστική πράξη. Ο δυτικός άνθρωπος, θα περίμενε η μοιχαλίδα να πληρώσει για τις ασωτίες της. Δεν είναι έτσι τα πράγματα στην ορθόδοξη ζωή. Η μοιχαλίδα, αφέθηκε στο θρήνο της, που μόνο ήρεμος δεν ήταν, όπως τον αποτυπώνει η μοναχή Κασσιανή. Δεν την ενδιέφερε που δεν ήταν ηθική γυναίκα, αλλά που λέρωσε την εικόνα της, διέκοπτε την προοπτική της χαρισματικής τελείωσης, έπαυε την σχέση με τον Χριστό. «Των αμαρτιών μου τα πλήθη και των κριμάτων σου την άβυσσο, ποιος μπορεί να τα εξιχνιάσει, ψυχοσώστη Σωτήρα μου; Μην καταφρονήσεις τη δούλη σου, εσύ που έχεις τ’ αμέτρητο έλεος».
Κληρικός Ι.Μ. Σταγών & Μετεώρων
π. Ηρακλής Αθ. Φίλιος (Βαλκανιολόγος, Θεολόγος)
