Η ύπαρξη ως σχέση.
Κάθε σχέση σημαίνει την ύπαρξη. Δεν μπορείς να είσαι σε σχέση εάν δεν υπάρχεις. Απαραίτητη, λοιπόν, προϋπόθεση είναι η συνάντηση των προσώπων που δημιουργούν τη σχέση, δυναμώνουν τη σχέση, εξωθούν τη σχέση αυτή.
Ο Θεάνθρωπος δεν διακατεχόταν από κομπλεξικά σύνδρομα που θα επιβεβαίωναν στους ανθρώπους το γεγονός της θεότητας στο πρόσωπο Του. Δεν ήρθε για να αποδείξει κάτι. Ούτε για να εδραιωθεί μέσα από τα θαύματα, τα οποία ως ειδωλική αποτίμηση, συχνά επιζητούμε στην ορθοδοξία, καθιστώντας, βέβαια, το πρόσωπο του Χριστού σε είδωλο. Το θαύμα δεν επιζητείται. Το θαύμα έρχεται μέσα από την πίστη στη σχέση. Αυτή τη σχέση σύναπτε ο Θεάνθρωπος. Συσχετιζόταν με τους ανθρώπους.
Κάθε πρόσωπο είναι ξεχωριστό. Είναι μοναδικό. Μοναδικό και ανεπανάληπτο. Όπως και κάθε σχέση. Δεν μπορεί να υφίσταται σχέση χωρίς ελευθερία. Η ύπαρξη βεβαιώνεται ως ελευθερία. Για να υπάρξει όμως αυτή η ελευθερία, για τον Sartre δεν πρέπει να υπάρχει Θεός. Αλλιώς η ύπαρξη του Θεού καταλύει την ελευθερία. Για τον Νύσσης αυτή η ελευθερία περνάει μέσα από τον Θεό, την ενέργεια του Θεού, τη δημιουργία του ανθρώπου ως κατ’ εικόνα Θεού δημιούργημα. Υπάρχει ελευθερία επειδή ο Χριστός δίνει αυτή την ελευθερία.
Ο παραλυτικός του Ευαγγελίου της Κυριακής (Ιω. 5, 1 – 15) είναι ένας άνθρωπος που δεν έχει κάποιον άλλον. Δεν βρίσκεται σε σχέση. Η σχέση προϋποθέτει το πρόσωπο. Το πρόσωπο εξωθεί τη σχέση. Ε, λοιπόν αυτή τη σχέση έρχεται και τη συνάπτει μαζί του ο Χριστός. Όχι επιβάλλοντάς την, αλλά με τρόπο. Και είναι πάντοτε ο τρόπος των πραγμάτων, αυτός ο τρόπος που καθορίζει τα πράγματα και τα ανάγει άλλα σε ιδεολογήματα και άλλα σε προσωπικούς συσχετισμούς βεβαιωμένων καταστάσεων όλων εκείνων των συμπαρομαρτούντων που φέρνει μία σχέση. Είναι ο τρόπος του Χριστού που δίνει νόημα, ουσία, περιεχόμενο στη σχέση με τον παραλυτικό. Δεν του λέει, κοίταξε να δεις, αν θέλεις να σωθείς πίστεψε με. Αλλιώς, δεν υπάρχει σωτηρία. Αυτή δεν είναι σχέση, όμως. Αυτή είναι υποδούλωση σε μία αυθεντία ανεξερεύνητη, απρόσωπη, άκρως ιδεοληπτική.
Εδώ θέλω να σταθώ σε ένα σημείο. Το γεγονός του θαύματος ως υποταγή στο απροσδόκητο έρχεται να αντικαταστήσει τη σχέση. Περισσότερο, όμως, θεωρώ πως έρχεται να την καταργήσει. Δεν είναι το ζητούμενο το θαύμα. Το ζητούμενο είναι η σχέση για να υπάρξει το θαύμα. Το θαύμα δεν προηγείται της σχέσης. Το θαύμα έρχεται ως τη δική μου βεβαίωση στο πρόσωπο με το οποίο συσχετίζομαι, το πρόσωπο στο οποίο πιστεύω.
Ποιο νόημα έχει, για παράδειγμα, το Άγιο Φως αν δεν εμβαπτιστώ σε μία σχέση προσωπική με τον Χριστό; Σήμερα, περιμένουμε το Άγιο Φως ως υποκατάστατο του Θεανθρωποκεντρικού προσώπου, ως υποκατάστατο του Ίδιου του Θεού. Βλέπουμε το αποτέλεσμα, δεν βλέπουμε όμως την πηγή του αποτελέσματος. Λέτε και το Άγιο Φως βγαίνει από μόνο του. Φανταστείτε να μην έβγαινε το Άγιο Φως μία χρονιά. Θα κλονιζόταν η πίστη των ανθρώπων. Θα τσακίζονταν όλα. Η πίστη θα κατέρρεε. Δεν θα είχαμε τι να πούμε στους αθεϊστές, στους νοησιαρχικούς. Είναι όμως έτσι; Η πίστη μας εξαρτάται από το Άγιο Φως; Πίσω από το Άγιο Φως υπάρχει ο Θεός που παραχωρεί και το δίνει. Αυτό θυμίζει τον Μάξιμο Ομολογητή που κάνει λόγο για την αρετή και σημειώνει πως οι περισσότεροι αρκούνται στην αρετή ως το κορύφωμα της ηθικής τελείωσης και πραγμάτωσης, χωρίς να αναζητήσουν Εκείνον που δίνει την αρετή, Εκείνον από τον Οποίο προέρχεται η αρετή. Ενδεχομένως, λοιπόν, να είχε αμφισβητηθεί η ύπαρξη του Θεού, σε περίπτωση που δεν έβγαινε το Άγιο Φως. Εκείνο που μετράει δεν είναι το θαύμα ως πρωταρχική αιτία των πραγμάτων αλλά το πρόσωπο του Χριστού, ο Θεός ο Ίδιος ο οποίος ενεργεί και βγαίνει το Άγιο Φως. Το θαύμα ακολουθεί ως επιβεβαίωση της πίστης στη σχέση των προσώπων. Όταν ο καθηγητής Χ. Γιανναράς, πριν από μέρες, αναφέρθηκε, σε ραδιοφωνική συνέντευξη, στο Άγιο Φως ως ‘’είδωλο’’, σημείωνε: ‘’Το θαύμα όταν το δεις και είναι θαύμα, απ’ το τίποτα ξαφνικά ανάβει μία λαμπάδα, τότε είσαι υποχρεωμένος. Τί θα πει πιστεύω, δεν πιστεύω; Εκεί θα σκύψεις το κεφάλι και θα πεις ‘’ναι, είμαι δούλος σου’’. Αλλά αυτό για την Εκκλησία είναι αδιανόητο. Στην Εκκλησία δεν υπάρχουν είδωλα’’.
Επανέρχομαι. Ο Χριστός υπάρχει ως πρόσωπο στη μοναξιά του παραλυτικού. Πλέον δεν είναι μόνος του αυτός ο πονεμένος άνθρωπος, αλλά σε σχέση. Και τη σχέση αυτή έρχεται να της δώσει αφορμή, λόγο, αιτία, ο Χριστός. Με μία σημαντική διευκρίνιση. Με ελευθερία. Δεν αναγκάζει τον παραλυτικό να υπάρξει σε μία σχέση μαζί Του. Δεν τον αναγκάζει να υποταγεί σ’ Εκείνον, να πιστέψει. Του δίνεται. Ελεύθερα. Γι’ αυτό και τον ρωτάει ‘’θέλεις να γίνεις υγιής;’’ (Ιω. 5, 7). Κατά κάποιο τρόπο θα λέγαμε πως ο άνθρωπος είναι η ελευθερία του. Αν πάρεις την ελευθερία από τον άνθρωπο δεν υπάρχει Θεός. Ο Γρηγόριος Νύσσης θα πει πως αν χαθεί η ελευθερία του ανθρώπου, τότε ο άνθρωπος δεν είναι εικόνα Θεού. Ο Χριστός δεν του δίνει ένα θαύμα για να πιστέψει. Αν του το ‘δινε, τότε θα αναιρούσε το γεγονός της ελευθερίας του. Θα τον είχε υποτάξει σ’ ένα είδωλο. Ο Χριστός δεν προσφέρει είδωλα. Προσφέρει την ύπαρξη Του σε συνάντηση, σε σχέση, σε ύπαρξη.
Τίποτε δεν είναι απρόσωπο μέσα στη ζωή της Εκκλησίας. Από τη στιγμή που υπάρχουν πρόσωπα και κοινωνούν αυτά τα πρόσωπα την ύπαρξη του άλλου στις ζωές τους, στην καθημερινότητα τους, κάθε ιδεολογία, κάθε είδωλο, καθίστανται ξένες έννοιες για τη ζωή του εκκλησιαστικού σώματος. Αυτό το σώμα όταν αναζητά το θαύμα, δεν πιστεύει στην ελευθερία του που έχει τη δυναμική να του βεβαιώσει την παρουσία του Θεού στη ζωή του. Ο Θεός ως σαρκωμένος Λόγος υπάρχει σε σχέση. Έχει και την ύπαρξη Του, έχει και τη σχέση Του. Δεν εγκλωβίζεται στον Εαυτό Του, στη βεβαιότητα της Τριαδικής του αυθυπαρξίας και αυτοτέλειας. Προσφέρεται ως πρόσωπο. Κοινωνεί και απολαμβάνει τη σχέση με τα πρόσωπα. Το ζήτημα είναι εάν ο άνθρωπος θέλει να ανταποκριθεί στη συνάντηση αυτή. Να βρεθεί σε σχέση. Να ζήσει τη μοναδικότητά της. Εάν δεν θέλει, πολύ φοβάμαι πως η συνήθεια να ζει στα είδωλά του, στη θρησκειοποίηση της εκκλησιαστικής ζωής, στην επιζήτηση του θαύματος αντί του θείου προσώπου, θα καθίσταται το ανεκπλήρωτο μεταφυσικό του βάσανο για ψηλάφηση του αιωνίου που θα παραμένει ανερμήνευτο.
Πρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (Βαλκανιολόγος, Θεολόγος)
Κληρικός Ι.Μ. Σταγών & Μετεώρων
