Φωτογραφίες στο Instagram με στοίβες βιβλίων δίπλα από μια κούπα καφέ, αποσπάσματα, αγαπημένα κομμάτια, λίστες με προτάσεις, σελιδοδείκτες για να μην χανόμαστε… και μια απορία: Διαβάζουν τελικά τόσο οι Έλληνες; ‘Η τους έπιασε λόγω καραντίνας; Εκτός από το SMS με κωδικό 6 που τους μετέτρεψε όλους σε αθλητές ο κορονοϊός τελικά έκανε τους πολίτες και «βιβλιοφάγους»;

Γράφει η Σταυρούλα Πεταλιού

Βέβαια υπάρχει και η άλλη πλευρά… Η σταθερή άποψη πως το βιβλίο μπορεί να γίνει ο καλύτερος φίλος του ανθρώπου, να τον «ταξιδέψει», να ανεβάσει την ψυχολογία του και φυσικά να τον κάνει να ξεχάσει. Πράγματα που ειδικά την περίοδο αυτή, των περιορισμών, του εγκλεισμού και της γενικότερης θλίψης που επικρατεί είναι πιο αναγκαία από ποτέ. Μετά από την ερώτηση «βιβλιοφάγοι ή όχι;» και τους «μασκοφόρους» που κρατούν αποστάσεις για να μην συνωστιστούν και περιμένουν υπομονετικά έξω από τα βιβλιοπωλεία από τη στιγμή που ανέβασαν εκ νέου ρολά, είπαμε να κάνουμε τη δίκη μας έρευνα.

Συνομιλήσαμε με τη Βασιλική Μανουσαρίδου, βιβλιοπώλη, πρόεδρο της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εκδοτών και Βιβλιοχαρτοπωλών (ΠΟΕΒ) και μέλος του Συλλόγου Εκδοτών Βιβλιοχαρτοπωλών Αθηνών Προαστίων (ΣΒΕΑΠ). Μας εξήγησε τι ακριβώς συμβαίνει στα βιβλιοπωλεία, εάν οι Έλληνες το έριξαν στο διάβασμα αλλά και ποια βιβλία είχαν τη μεγαλύτερη ζήτηση την περίοδο της πρώτης όπως και της δεύτερης καραντίνας.

«Όταν τα βιβλιοπωλεία άνοιξαν μετά από ένα μακροχρόνιο σχετικά lockdown όπου η φόρτιση και η ψυχική κόπωση του κόσμου ήταν πλέον εμφανής, η κίνηση φάνηκε αυξημένη. Στην εβδομάδα που προηγήθηκε των Χριστουγέννων όντως η επισκεψιμότητα στα βιβλιοπωλεία θύμιζε αυτήν προηγούμενων ετών» εξηγεί η Βασιλική Μανουσαρίδου.

«Το βιβλίο ανέκαθεν, εκτός από μέσο επιμόρφωσης και εκπαιδευτικό εγχειρίδιο υπήρξε το μέσο το οποίο βοήθησε το ανθρώπινο πνεύμα να διευρυνθεί, που ερέθισε τη φαντασία, που προκάλεσε και μετά τάισε την πνευματική πείνα του ανθρώπου, που διέδωσε ιδέες, γνώσεις και γεγονότα. Στην περίοδο αυτή που ζούμε, που είναι φυσικά δύσκολη αλλά αντιμετωπίσιμη, τα εύκολα διαθέσιμα μέσα (internet και τηλεόραση) φάνηκαν να είναι ανεπαρκή να καλύψουν την ανάγκη για αναζήτηση, απόλαυση, ανακούφιση και ονειροπόληση ακόμα, του αναγκαστικά αυτοπεριορισμένου κόσμου. Πολύ γρήγορα συνειδητοποιήσαμε, όλοι νομίζω και πολύ περισσότερο όσοι έχουμε άμεση επαφή με τον αναγνώστη, ότι η ανάγκη του να διαβάσει ήταν μεγαλύτερη -όπως ήταν φυσικό- από την περίοδο που είχε την ευχέρεια να βρίσκεται εκτός σπιτιού. Για αυτό και η ΠΟΕΒ, μέσα από αυτή την εμπειρία της έχει σχεδιάσει κάποιες δράσεις, αλλά αυτό είναι κάτι που θα το συζητήσουμε μελλοντικά, όταν θα μπορέσει να υπάρχει ένα είδος ”κανονικότητας” στην κοινωνία και την αγορά» σημειώνει.

«Τόσο τα παιδιά όσο και οι ενήλικες έδειξαν πως τα βιβλία ήταν από τις αγαπημένες τους συντροφιές αυτές τις μέρες της καραντίνας» τονίζει η πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εκδοτών και Βιβλιοχαρτοπωλών.

– Οι καταναλωτές προτιμούν τις διαδικτυακές αγορές ή να επισκέπτονται τα βιβλιοπωλεία; 

Οι καταναλωτές είναι φυσιολογικό να προτιμήσουν τη φυσική αγορά από τη διαδικτυακή και αυτό όχι γιατί δεν είναι εκπαιδευμένοι ή εξοικειωμένοι με αυτόν τον τρόπο. Η πραγματικότητα είναι αυτή που όλοι πια κατανοούμε: Η επιλογή ενός προϊόντος γίνεται με βάση κριτήρια τα οποία δεν είναι δυνατό να αξιολογηθούν χωρίς την φυσική επαφή. Επιπλέον, η πραγματικότητα με τις απομακρυσμένες πωλήσεις απέδειξε ότι είναι αδύνατο, η όποια οργάνωση από πλευράς μεταφορικών, ταχυδρομικών αλλά και ιδιωτικών μέσων παράδοσης, να ανταπεξέλθει όταν το 100% του πληθυσμού αναγκάζεται να κάνει τις όποιες αγορές του με αυτόν τον τρόπο.

Σε ένα βιβλιοπωλείο ο αναγνώστης θα περιηγηθεί ανάμεσα στα ράφια και θα έχει περισσότερες σίγουρα ατομικές επιλογές από αυτές που η διαφήμιση και ο κατάλληλος αλγόριθμος έχει επιλέξει για αυτόν, και του προβάλλονται μέσα από διαδικτυακούς τρόπους πωλήσεων. Στο βιβλιοπωλείο, κανείς μπορεί να δει όλα τα διαθέσιμα βιβλία, να τα ξεφυλλίσει, να ελέγξει τη γραμματοσειρά, ή το πώς το βιβλίο είναι γραμμένο, να συναντήσει άλλους πελάτες ή τους ίδιους τους εργαζόμενους του βιβλιοπωλείου και να ανταλλάξουν απόψεις, να τους ανοιχτούν δρόμοι. Η επίσκεψη στο βιβλιοπωλείο συχνά είναι τρόπος ψυχοθεραπείας, επικοινωνία, αλλά κυρίως ευκαιρία για την σωστή επιλογή με βάση την προσωπική άποψη ή ανάγκη του αναγνώστη, και ενημέρωση.

– Είδαμε πως όταν άνοιξαν τα βιβλιοπωλεία υπήρχε μεγάλη ζήτηση. Σχηματίστηκαν όντως ουρές;

Ουρές δεν σχηματίστηκαν στα δικά μας καταστήματα, με ελάχιστες εξαιρέσεις και για συγκεκριμένο χρόνο. Οι συνάδελφοι βιβλιοπώλες, επέδειξαν υπευθυνότητα και σύνεση, τηρώντας τα μέτρα και προστατεύοντας τους εαυτούς τους  και τους πελάτες τους. Ουρές και συγκέντρωση δημιουργήθηκαν σε καταστήματα που προσπάθησαν να λειτουργήσουν με click away, και αυτό έδειξε πόσο δύσκολος και ανεπαρκής, τουλάχιστον για τέτοιες περιόδους, είναι αυτός ο τρόπος. Παρόλα αυτά, ναι, η κίνηση και η ζήτηση, ήταν πράγματι σημαντική και αυτό θα πρέπει να είναι μια ενθαρρυντική ένδειξη για το πώς θα πρέπει να αντιμετωπίζεται το βιβλίο και η ανάγνωση από όλους μας και κυρίως από την πολιτεία.

–  Επηρεάστηκαν οι πωλήσεις και οι επιλογές των αναγνωστών από την έξαρση της πανδημίας;

Όχι ιδιαίτερα. Αυτό συνέβη αρχικά, στην περίοδο του πρώτου lockdown, όπου ο κόσμος στράφηκε σε βιβλία που είχαν να κάνουν με επιδημίες, συνωμοσίες κλπ. Πλέον ο κόσμος έχει πιεστεί και κουραστεί από τον καθημερινό βομβαρδισμό για τον ιό και ό,τι προκύπτει από αυτόν και οι προτιμήσεις του κινήθηκαν στο πλαίσιο των προηγούμενων, φυσιολογικών του επιλογών.

– Υπήρξαν «πρωταθλητές» της καραντίνας;

Πολλοί. Εμείς άλλωστε δεν υποστηρίζουμε μόνο τους πρωταθλητές αλλά συνολικά όλους τους «αγωνιζόμενους». Όλα τα βιβλία έχουν τον αναγνώστη τους και κάθε αναγνώστης -ευτυχώς- έχει πολλές επιλογές. Πέρα από το χιούμορ βέβαια, αυτή είναι όντως η δική μας άποψη. Το βιβλιοπωλείο υποστηρίζει την πολυπολιτισμικότητα και την πολυφωνία τόσο στη θεματολογία όσο και στους δημιουργούς. Στην χώρα μας, εκτός από τους εύρωστους κατασκευαστές best sellers έχουμε και αρκετούς θαρραλέους εκδότες που μας προσφέρουν βιβλία που θα χαρακτηρίζονταν λιγότερο ευπώλητα, που μεν εξασφαλίζουν σε αυτούς και τους υπόλοιπους συντελεστές ένα μεγάλο επιχειρηματικό ρίσκο αλλά στον πολιτισμό μας και στο αναγνωστικό κοινό προσφέρουν ένα μεγάλο δώρο. Παρόλα αυτά υπήρχαν κάποια βιβλία που ξεχώρισαν, όπως αυτά που προαναφέραμε.

– Τι διάβασαν οι Έλληνες στο πρώτο και στο δεύτερο lockdown;

Ό,τι συνήθως διαβάζει ο καθένας. Λίγο περισσότερο ίσως και λόγω επικαιρότητας αλλά και πληθώρας εκδόσεων, στράφηκαν στην ελληνική ιστορία και την Ελληνική Επανάσταση. Κατά τα άλλα όμως, οι επιλογές κινήθηκαν στο σύνηθες. Είναι βεβαίως πολύ νωρίς να έχουμε μια συνολική εικόνα, αλλά από το δικό μας κατάστημα και από κάποιους συναδέλφους που καταφέραμε να επικοινωνήσουμε τα νέα μας, προκύπτει ότι η λογοτεχνία «πήρε κεφάλι» με τους ακόλουθους τίτλους:

  • Κορίτσι, γυναίκα, άλλο – Εβαρίστο Μπερναντίν, Εκδόσεις Gutenberg
  • Εκεί που τραγουδάνε οι καραβίδες – Ντέλια Όουενς – Εκδόσεις Δώμα
  • Ο κύριος Γουάιλντερ κι εγώ – Τζόναθαν Κόου – Εκδόσεις Πόλις
  • Το σκισμένο τούλι – Έλενα Ακρίτα – Εκδόσεις Διόπτρα
  • Ο Ταχυδρόμος – Γιώργος Παπαδάκης – Εκδόσεις Εστία
  • Ο φόνος είναι χρήμα – Πέτρος Μάρκαρης – Εκδόσεις Κείμενα

Τα βιβλία σχετικά με την ιστορία ήταν

  • Το πικρό ποτήρι – Λένα Διβάνη – Εκδόσεις Πατάκη
  • Πώς συλλογάται ο Ρήγας – Δημήτρης Ψαράς – Εκδόσεις Πόλις
  • Η φλόγα της ελευθερίας 1821 – 1833 – Ντέϊβιντ Μπρούερ – Εκδόσεις Πατάκη
  • Ρίζες και θεμέλια – Μαρία Ευθυμίου, Μάκης Προβατάς – Εκδόσεις Πατάκη
  • Το ζορμπαλίκι των ραγιάδων – Νίκος Σαραντάκος – Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου
  • Homo Sapiens – Γιούβαλ Νόα Χαράρι – Εκδόσεις Αλεξάνδρεια

Βιβλία ψυχολογίας, αυτοβελτίωσης

  • Σχεδόν όλα τα βιβλία του Χόρχε Μπουκάϊ – Εκδόσεις Opera
  • Πολλά βιβλία της Ιζαμπέλ Φιλιοζά και ειδικά όσα αφορούν τις σχέσεις γονιών- εφήβων από τις εκδόσεις Ενάλιος
  • Μια νέα ζωή – Έρχαρτ Τόλε – Εκδόσεις Πεδίο
  •  Το υπέρτατο μυστικό – Ρόντα Μπερν – Εκδόσεις Πεδίο

Τα παιδικά βιβλία που κινήθηκαν περισσότερο

  • Βιβλία σχετικά με την περίοδο και μάλιστα περισσότερο νοσταλγικά ή παραδοσιακά όπως, Ο Καρυοθραύστης σε διάφορες εκδόσεις, Η Χριστουγεννιάτικη Ιστορία του Ντίκενς ομοίως κλπ.
  • Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου – Graphic Novel – Άλκη Ζέη – Εκδόσεις Μεταίχμιο
  • Homo Sapiens – Graphic Novel–  Γιούβαλ Νόα Χαράρι – Εκδόσεις Αλεξάνδρεια
  • 21 + 1 για το 1821 – Συλλογικό – Εκδόσεις Παπαδόπουλος
  • Τα φανταστικά ιπτάμενα βιβλία – Γ. Ε. Τζόϊς – Εκδόσεις Πατάκη
  •  Το αγόρι, ο τυφλοπόντικας, η αλεπού και το άλογο, Τσάρλι Μάκεσι, εκδόσεις Παπαδόπουλος

– Ποια είναι τα κριτήρια επιλογής βιβλίου κατά τη γνώμη και την εμπειρία σας;

Αυτό εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Μεγάλο ρόλο παίζει η επικοινωνία πλέον και τι προβάλλεται από τα μέσα, δηλαδή η οικονομική ικανότητα του εκδότη να γνωστοποιεί και να προωθεί κάποιο βιβλίο. Αυτό όπως καταλαβαίνετε όμως, δεν είναι ο σωστός τρόπος να επιλέξει κάποιος βιβλίο.  Για παράδειγμα -και χωρίς διάθεση διάκρισης-, κάποτε μια αναγνώστρια, πελάτισσα στο βιβλιοπωλείο μας, παρασυρμένη από την έντονη διαφήμιση, με θεωρητική όμως παιδεία, μου ζήτησε το «Θεώρημα του Παπαγάλου» του Ν. Γκετζ. για την ίδια. Όταν της εξήγησα περί τίνος επρόκειτο και της έδειξα τι είναι το βιβλίο, άλλαξε βεβαίως την αρχική επιλογή της και αγόρασε ένα βιβλίο που ουσιαστικά θα την ικανοποιούσε. Αλλιώς θα είχε κάνει λάθος επιλογή. Αν με ρωτήσετε πόσο σοβαρό είναι αυτό, θα σας απαντήσω ότι στις μέρες που διανύουμε η οικονομική ικανότητα της πλειοψηφίας του κόσμου είναι σαφώς περιορισμένη και θα μπορούσε να μην διαθέτει επιπλέον χρήματα για την αγορά άλλου βιβλίου. Επίσης μπορεί να κλονίζονταν η εμπιστοσύνη στο ίδιο το βιβλίο. Βιβλία υπάρχουν για όλους τους αναγνώστες. Το ζήτημα είναι α) ο αναγνώστης να βρει και να εμπιστευθεί έναν βιβλιοπώλη -που ευτυχώς υπάρχουν αρκετοί και σε όλη την επικράτεια- που θα είναι σε θέση να τον βοηθήσει να επιλέξει το βιβλίο που θα καλύπτει τις ΔΙΚΕΣ του ανάγκες, χωρίς να περιορίζει τον ορίζοντά του στα διαφημιζόμενα και β) να δει όσα περισσότερα βιβλία μπορεί πριν καταλήξει σε κάποιο-κάποια.