Τα κείμενα των Πατέρων θα μας είχαν σώσει
από ψυχολόγους και ψυχίατρους.
Δεν σημαίνει πως η συμβολή της ψυχολογίας και της ψυχιατρικής επιστήμης πρέπει να αγνοηθούν. Σε καμία περίπτωση. Έχουν συνεισφέρει και εξακολουθούν να συνεισφέρουν πολλά στους ανθρώπους και μάλιστα με αποτελέσματα που αποτιμούνται θετικά.
Τα έργα των Πατέρων της Εκκλησίας έχουν ποικίλο περιεχόμενο. Άλλα έργα είναι ηθικά, άλλα δογματικά, άλλα κοινωνικά κ.ο.κ.. Οι Πατέρες δεν ήρθαν να δώσουν μία άλλη μαρτυρία, διαφορετική από τον ευαγγελικό λόγο, αλλά να συμπληρώσουν και ερμηνεύσουν τον λόγο αυτό, φέρνοντας τον στην εποχή τους, ανάλογα με τις κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές, πολιτιστικές ιδιαιτερότητες της κάθε εποχής. Εκτός από το γεγονός ότι είχαν σπουδάσει τις επιστήμες της εποχής και μπορούσαν με περισσότερη άνεση να διαλεχθούν με τον τότε κόσμο, οι Πατέρες κατάφεραν να φέρουν την διδασκαλία του Χριστού στην κάθε εποχή και να προσαρμοστούν μορφολογικά στις δομές της κάθε εποχής.
Αφορμή των σκέψεων αποτελεί η μετάθεση του ιερού λειψάνου του οσίου Μαξίμου Ομολογητού, την οποία εορτάζει στις 13 Αυγούστου η Εκκλησία. Οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν τον όσιο Μάξιμο Ομολογητή και φυσικά δεν έχουν γνώση των έργων που έγραψε. Αλλά το ζήτημα δεν είναι τα έργα. Η ουσία βρίσκεται στους λόγους των έργων, στο τι μπορούν αυτά τα έργα μιας κάποιας άλλης περασμένης εποχής να προσφέρουν σήμερα. Έχει ανάγκη η εποχή μας τους Πατέρες; Μπορεί να έρθει ο λόγος και να συναντήσει τις σύγχρονες δομές της κοινωνίας; Να απαντήσει στις απαιτήσεις των καιρών; Να καταθέσει πρόταση θετική, πρόταση λυτρωτική για το ανθρώπινο γένος ο πατερικός λόγος ή αποτελεί ένα ακόμη μουσειακό έκθεμα που θαυμάζεται για το ένδοξο παρελθόν στο οποίο πρωταγωνίστησε;
Είναι ενδιαφέρουσα η άποψη του τρικαλινού συμπολίτη μας Δρ. Θεολογίας και Φιλοσοφίας Ιωάννη Πλεξίδα: ‘’Τα κείμενα των εκκλησιαστικών συγγραφέων παρουσιάζουν τεράστιο ενδιαφέρον για τον σύγχρονο, σκεπτόμενο άνθρωπο. Αποτελούν ψυχογραφήματα της ανθρώπινης ύπαρξης. Είχα διαβάσει κάποτε ότι μία ώρα την ημέρα ανάγνωσης πατερικών κειμένων θα μας γλίτωνε από πολλές ώρες ψυχοθεραπείας. Θα έλεγα ότι συμφωνώ. Οι πατέρες της εκκλησίας δεν καταθέτουν στα κείμενά τους θεωρητικές απόψεις, αλλά την εμπειρία τους, τα βιώματά τους’’ (Συνέντευξη στην Πεμπτουσία, 2017). Δεν είναι τυχαίο πως αν διαβάσει κανείς τα κείμενα των Πατέρων που σήμερα κυκλοφορούν στην δημοτική, θα διαπιστώσει πως οι Πατέρες αναδεικνύονται ταυτόχρονα μεγάλοι ψυχολόγοι, θεραπευτές και κοινωνιολόγοι. Είναι τόσο φιλοσοφημένος και αυθεντικός ο λόγος τους που με όσα σημειώνουν διεισδύουν στα βάθη του υποσυνείδητου του ανθρώπου (π.χ. ο όσιος Ισαάκ ο Σύρος, ο όσιος Ιωάννης της Κλίμακος, ο όσιος Μάξιμος Ομολογητής).
Οι Πατέρες δεν εστίασαν στην δημιουργία ηθικών και καλών ανθρώπων, πολιτών. Πάνω από την ηθική και την αρετή βρίσκεται εκείνος που την δίνει, ο Θεός, θα πει ο όσιος Μάξιμος Ομολογητής. Είναι καταλυτική η διαπαιδαγώγηση των νέων όπως παρατηρείται στα πατερικά κείμενα. Για παράδειγμα, ποιος γονέας ή παίδι έχει διαβάσει το έργο του Μ. Βασιλείου ‘’Πρὸς τοὺς νέους, ὅπως ἂν ἐξ ἑλληνικῶν ὠφελοῖντο λόγων’’; Στο έργο αυτό ο Βασίλειος απευθύνεται προσωπικά στους νέους και ως άριστος παιδαγωγός διαπλάθει τα ανθρώπινα πρόσωπα. Ισχυρό παιδαγωγικό έργο που αν το διάβαζαν οι γονείς και τα παιδιά τους, δεν θα θρηνούσαμε νεανικές αποστασίες που αποβαίνουν τραγικές για την σύγχρονη οικογένεια. Επίσης οι κοινωνικές ομιλίες του Μ. Βασιλείου, πρόδρομος των αριστερών μανιφέστων και των οποιονδήποτε ευαίσθητων κοινωνικών συμβολαίων (βλ. Ρουσσώ) και της Χάρτας των δικαιωμάτων, ενδυναμώνουν το αίσθημα και το δικαίωμα στην ισότητα και δικαιοσύνη, αφού στέκονται ενάντια στην πλεονεξία (Προς τους πλουτούντας, Καθελῶ μου τὰς ἀποθήκας), επικεντρώνοντας κάθε προσπάθεια για ισότητα και δικαιοσύνη στο πρόσωπο του Χριστού. Είναι γνωστή η κριτική των Πατέρων για το πλούτο (Ιωάννης Χρυσόστομος, Μ. Βασίλειος), την τοκογλυφία (Γρηγόριος Νύσσης) κ.ά.
Ένα μεγάλο μέρος οικογενειών σήμερα έχουν θέση εκτός της ζωής τους τον Χριστό. Τα παιδιά μεγαλώνουν με οδηγό το lifestyle και ικανά να κάνουν τα πάντα για να αρέσουν. Πολλοί γονείς κακομαθαίνουν τα παιδιά τους και τους καλλιεργούν την φιλαυτία. Παράδοξο το πνεύμα της εποχής αυτής, όμως αντάξιο της κοσμικότητας στην οποία έχει βυθιστεί ο ανθρώπινος νους και εν γένει η ανθρώπινη ύπαρξη. Τα κείμενα των Πατέρων γαληνεύουν τον άνθρωπο και διαμορφώνουν πρόσωπα ισορροπημένα με άγιες και πνευματικές ευαισθησίες. Πρόσωπα που δεν θα έφταναν ποτέ να σκοτώσουν, να φθονήσουν, να συκοφαντήσουν, να υποκριθούν.
Τα κείμενα των Πατέρων μεταμορφώνουν το ανθρώπινο πρόσωπο και θέτουν υγιείς βάσεις εντός των υπαρξιακών του ανησυχιών με προοπτικές βασισμένες στην αγάπη του Θεού, στον ίδιο τον Θεό. Αν οι γονείς διάβαζαν τα κείμενα των Πατέρων και παρότρυναν και τα παιδιά τους να πράξουν αναλόγως, αν εξομολογούνταν ειλικρινά με επίγνωση των αμαρτιών, αν συγχωρούσαν, αν τοποθετούσαν την ύπαρξη τους στα μυστήρια της Εκκλησίας, αν κοινωνούσαν Σώμα και Αίμα Χριστού χωρίς τον φόβο καμίας πανδημίας, αν αναγνώριζαν την ευεργεσία της ύπαρξης τους ως δώρου του Θεού, τότε οι ειδήσεις που θα διαβάζαμε κατά πολύ θα ήταν διαφορετικές.
‘’Στο νου που υψηλοφρονεί, δίκαια επέρχεται οργή, δηλαδή εγκατάλειψη, όπως ειπώθηκε· παραχώρηση δηλαδή να ενοχλείται από τους δαίμονες κατά τη θεωρία, για να συναισθανθεί την φυσική ασθένειά του και να γνωρίσει καλά τη θεία δύναμη και χάρη που τον σκεπάζει και κατορθώνει κάθε αγαθό, και τέλος να ταπεινωθεί και να απομακρύνει εντελώς το αλλόκοτο και παρά φύση υπερήφανο φρόνημα, ώστε να μην επέλθει σ’ αυτόν η άλλη οργή, η αφαίρεση δηλαδή των χαρισμάτων που του δόθηκαν, αφού θα έχει ταπεινωθεί και θα έχει έρθει σε συναίσθηση Εκείνου που χορηγεί τα καλά’’ (Μαξίμου Ομολογητού, Κεφάλαια διάφορα θεολογικά τε και οικονομικά, Εκατοντάς τρίτη).
Πρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (βαλκανιολόγος, θεολόγος)
Κληρικός Ι.Μ. Σταγών & Μετεώρων
