Επιμέλεια Θανάση Μουσόπουλου
Λένε ότι οι αριστεροί είναι άθεοι, δεν πιστεύουν, αυτό όμως
διαψεύδεται περίτρανα από τους μεγάλους μας
ποιητές, Κώστα Βάρναλη και Γιάννη Ρίτσο, καθώς και το Νίκο
Καζαντζάκη. Μέρες που είναι η Παναγιά – η μάνα του απλού
λαού.
Κώστας Βάρναλης – Η μάνα του Χριστού
Φεύγεις πάνου στην άνοιξη, γιέ μου καλέ μου, / Άνοιξή μου
γλυκιά, γυρισμό που δεν έχεις. / Η ομορφιά σου βασίλεψε
κίτρινη γιέ μου, / δε μιλάς, δεν κοιτάς, πώς μαδιέμαι, γλυκέ
μου! / Καθώς κλαίει, σαν της παίρνουν το τέκνο, η δαμάλα, /
ξεφωνίζω και νόημα δεν έχουν τα λόγια.
Γιάννης Ρίτσος – Τρύγος
Κι ὅπως γαλανίζει τὸ βραδάκι, / τὸ μαβί, τὸ βιολετί, / νὰ κι ἡ
Παναγιὰ στὴ δημοσιά, / πλάι στὰ κάρα, στὰ κουδούνια, στὰ
σταμνιὰ / καὶ στὰ κλαδωτὰ μαντίλια, / νά τη ἡ Παναγιὰ / νὰ
κρατάει στὴν ἀσημένια της ποδιὰ / πέντε ὀκάδες κόκκινα
σταφύλια.
*
Ο Νίκος Καζαντζάκης από τις νεανικές δοκιμές ως τις ώριμες
δημιουργίες του διακρίνεται σε εμπνευσμένο συνδυασμό
ποικίλων προσώπων και πηγών. Τα θεολογικά και
εκκλησιαστικά κείμενα αντάμα με τα αρχαιοελληνικά σύμβολα
αποτελούν τη βάση για την παρουσίαση του Χριστού και της
Παναγίας.
Ο Κρητικός συγγραφέας απευθύνεται στη Θεοτόκο Παναγία
Μητέρα του Κόσμου με έναν μελιστάλαχτο ύμνο προς το άγιο
πρόσωπο της:
«Γλυκοφιλούσα, Κερά της Θάλασσας, ω Καρδιά του ανθρώπου
που χώρεσες Εκείνον που ουρανός και γης δεν τον χωρούν, ως
Πράξη, ω Δέκατη Μούσα, Παναγιά αναφωνήτρα, έσυρες
κραυγή κιντύνου, σα βίγλα ακριτική που αγνάντεψε μακριάθε
να μερμηγκιάζουν οι αραπάδες και να πατούν το ιερό φως, κι
ορθώθηκες Στρατηγίνα παίζοντας αλαφριά το απελατίκι, και
βρόντηξαν τα γερακοκούδουνα και τ’ αργυρά τσαπράζια σου κι
έλαμψε το ανέγγιχτο στήθος σου, σαν Πανσέληνο, και
τινάχτηκαν όλοι οι νέοι, οι ώριμοι για την ηδονή του Θεού και
του θανάτου κι ορμούν ξοπίσω σου, Αμαζόνα! Γιατί μέσα στην
καρδιά μου σαλεύεις σα χριστιανικιά Νίκη, που δε φοβάται το
αίμα, κι ακλουθάει, κλαγγάζοντας, με μεγάλες αδρασκελιές, το
στρατευόμενο απάνω στη γης Θεό!».
*
Συναντούμε στον καζαντζακικό ύμνο προς την Παναγία
σχετικούς εκκλησιαστικούς στίχους: «Τη Υπερμάχω» από τον
Ακάθιστο Ύμνο, «Αγνή Παρθένε Δέσποινα» του Αγίου
Νεκτάριου Αιγίνης και «Βασίλισσα του κόσμου» από το Κατά
Ματθαίον Ευαγγέλιον.
Στο πρώτο κοντάκιο η Πανάγια Μητέρα του κόσμου ψάλλεται
ως νικητήρια στρατηγός: «Τη Υπερμάχω Στρατηγώ τα
νικητήρια… Χαίρε, Νύμφη Ανύμφευτε»’ στον δεύτερο ύμνο
χαρακτηρίζεται ως «Αγνή Παρθένε Δέσποινα – Άχραντε
Θεοτόκε- Παρθένε Μήτηρ άνασσα – Χαίρε Νυμφή
Ανύμφευτε», ενώ στον τρίτο ως «Βασίλισσα του κόσμου –
Δέσποινα τ’ ουρανού – Μυριοχαριτωμένη – Παρθένε
ευλογημένη – Μητέρα του Θεού».
Στα συγκεκριμένα άσματα η Παναγία Θεοτόκος υμνείται ως η
Υπεραγία Νύμφη η Ανύμφευτη η Μητέρα του Θεού και της
αποδίδεται η αγνή και άχραντη ιδιότητα της Παρθένου.
Παρατίθεται από την τραγωδία Χριστός του Νίκου
Καζαντζάκη ένα συναρπαστικό ποίημα για την Παναγία, το
καλύτερο που υπάρχει από σύγχρονο συγγραφέα (όπως
παρατηρεί ο αγαπητός αείμνηστος Ξανθιώτης Νίκος
Ματσούκας, καθηγητής Θεολογικής ΑΠΘ):
« Παρθένα Μάνα, που σαν πνέμα επιάστη ο σπόρος
στο αφίλητο κορμί, κι’ ο Λόγος εσαρκώθη
το αμόλευτο τρυγώντας σπλάχνο σου σα βρέφος!
Ω Δέσποινά μου Υποταγή, τον πόνο δέξου τον
και συ, σαν το σταυρό, και γείρε το κεφάλι
με υπομονή, κατά γης χαμογελώντας –
να μην πνιγεί, Κυρά, στα κλάματά σου ο κόσμος!
Εσύ ’σαι η κιβωτός, που σαν αυγό στην άβυσσο
λάμπεις και στου Θεού τη σκοτεινιά αρμενίζεις,
βαθιά τα σπέρματα όλα μέσα σου φρουρώντας,
Το πράσινο δρεπανωτό πατάς φεγγάρι,
κι όλες στα χέρια σου κρατώντας τις ελπίδες μας
στον άγριον ουρανό κατάφορτη ανεβαίνεις.
κι αχνογελώντας στέκεσαι δεξά στο γιό σου,
Εσύ ’σαι το ανθισμένο κλαρί στην άβυσσο
της δύναμής του. εσύ ’σαι ο στοχασμός ο πράος
μες στο φλεγόμενο καμίνι της οργής του.
Αναμεσός στης Ζωής το δέντρο και της γνώσης,
στον κήπο του Θεού συ φύτεψες, Κυρά μου,
το αφράτο, της Καλοσύνης δέντρο.
κι ως πότιζές το με το κλάμα, επήρε μπόι,
πετάει κλαριά, σκεπάζει τ’ άλλα δέντρα, ανθίζει
ρίχνει καρπό, σαν την καλή ελιά, και φέγγει-
Κι ο Παντοδύναμος στον ίσκιο του αναπαύεται.
Κι η Δεύτερη φριχτή σαν έρθει Παρουσία
κι οι αρχάγγελοι άσπλαχνα τα ερίφια θα χωρίζουν
απ’ τ’ αρνιά, θα σκύψεις τότε εσύ στο γιό σου,
παρακλητικά, να μεσιτέψεις, Ελεούσα!
Τ’ αδάμαστα μεμιάς θα του μερώσουν φρένα
Κι οι τάξες θα χαλάσουν οι διπλές, και δίκαιοι
θ’ αγκαλιαστούν με αμαρτωλούς, κι αγνές παρθένες
με τις γυναίκες που πολύ στη γη αγάπησαν.
Νικάς τη Δικαιοσύνη Εσύ με την αγάπη.
κι όλοι μαζί θα σύρουμε χορό, και θα’ σαι
στον κάβο του χορού, Κυρά, και θα χορεύεις
στον αβασίλευτο ήλιο του Θεού χαρούμενη
και ταπεινή πολύ, σαν την καρδιά του ανθρώπου!».
*
Κλείνοντας το κείμενό μου, φεύγω από τον Νίκο Καζαντζάκη
και τους επώνυμους μεγάλους ποιητές μας και πάμε στη λαϊκή
ψυχή, να τραγουδά τη μάνα του λαού την Παναγία:
Στο Γαλατά ψιλή βροχή και στα Ταταύλα
μπόρα βασίλισσα των κοριτσιών είναι η μαυροφόρα.
Στο Γαλατά θα πιω κρασί, στο Πέρα θα μεθύσω
και μέσ’ απ’ το Γεντί Κουλέ κοπέλα θ’ άγαπήσω.
Γεντί Κουλέ και Θαραπιά, Ταταύλα και Νιχώρι
αυτά τα τέσσερα χωριά μορφαίνουνε την Πόλη.
΄Εχε γεια Παναγιά τα μιλήσαμε
όνειρο ήτανε τα λησμονήσαμε.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΑΒΡΑΜΥΛΙΑ, ΔΕΚΑΠΕΝΤΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2023
