Ξάνθη: Το έθιμο της Αναβίωσης του Άη Γιάννη του Κλήδονα στην Παλιά Πόλη
Η παράδοση στην παλιά πόλη της Ξάνθης συνεχίστηκε και φέτος και βέβαια σύμφωνα με τις επιταγές των καιρών μια και το έθιμο προστάζει μεγαλύτερη συμμετοχή. Παρόλα αυτά όμως ο κόσμος της παλιάς πόλης συμμετέχει
Μικροί και μεγάλοι έδωσαν το παρών στην αναβίωση του εθίμου, οι ρίζες του οποίου χάνονται βαθιά μέσα στον χρόνο, πέρασαν πάνω από τη φωτιά, και διασκέδασαν μέχρι αργά.
Ποιο είναι το έθιμο του Κλήδονα και τι ορίζει: Οι φωτιές του Αϊ Γιάννη, το αμίλητο νερό και η κάθαρση
Ο Κλήδονας είναι ένα έθιμο, που έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και που το συναντάμε σε πολλά μέρη της χώρας, όπως στην Ξάνθη, στη Σάμο, την Κω, τη Νέα Πέραμο και το Ηράκλειο Κρήτης.
Είναι μια λαϊκή μαντική διαδικασία, σύμφωνα με την οποία αποκαλύπτεται στις άγαμες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου.
Αναβιώνει στις 23 και στις 24 Ιουνίου και αποτελεί το δημοφιλέστερο έθιμο του καλοκαιριού.
Ανήμερα της γιορτής του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου (24/6) οι κάτοικοι σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας ανάβουν φωτιές καταμεσής του δρόμου, ενώ ο «Κλήδονας» αποκαλύπτει στις κοπέλες τον άνδρα που θα παντρευτούν.
Το «αμίλητο νερό»
Σύμφωνα με το έθιμο, την παραμονή (23/6), οι ανύπαντρες κοπέλες επιλέγουν σε ποιο από τα σπίτια του χωριού θα «ανοιχτεί ο Κλήδονας».
Το απόγευμα της παραμονής, ένα μικρό κορίτσι, του οποίου ζουν και οι δύο γονείς, πηγαίνει σε μια πηγή και παίρνει το «αμίλητο» νερό με ένα πήλινο δοχείο, το «δοχείο του Κλήδονα». Έπειτα το μεταφέρει στο σπίτι χωρίς να μιλήσει σε κανέναν. Γι’ αυτό και το νερό ονομάζεται «αμίλητο».
Όταν η κοπέλα φτάσει στο σπίτι, το τοποθετεί σε δοχείο με στενό λαιμό και η κάθε μία ρίχνει μέσα ένα προσωπικό της αντικείμενο. Ακολουθεί το κλείδωμα και η ασφάλιση του δοχείου.
Ο Κλήδονας σκεπάζεται με πανί και στεφανώνεται με φύλλα δάφνης, μυρτιάς και λυγαριάς.
Παράλληλα, οι άγαμες κοπέλες προσεύχονται στον Αϊ Γιάννη και τοποθετούν το δοχείο σε ανοιχτό χώρο, όπου μένει όλη τη νύχτα. Την ίδια νύχτα, λέγεται ότι τα κορίτσια βλέπουν στα όνειρά τους το μελλοντικό τους σύζυγο.
Μετά τη δύση του ηλίου, οι κοπέλες βγάζουν το κλειδωμένο αγγείο, σκεπασμένο και στεφανωμένο στο ύπαιθρο, για να αστρονομιστεί ή να αστριστεί. Επίσης, τοποθετείται σε δώμα του σπιτιού ή κάτω από μια τριανταφυλλιά, προκειμένου οι νύχτες να είναι μυρωδάτες.
Τα άστρα, θεωρείται πως θα επιδράσουν πάνω στο αγγείο και ο Κλήδονας θα λάβει μαντική και τελεστική δύναμη. Τα κορίτσια φυλάνε με βάρδιες το αγγείο.
Πριν την ανατολή του ηλίου και για να μην καταστρέψει το φως του ήλιου το μαγικό πλέγμα, που η προηγούμενη νύχτα έχει δημιουργήσει, το αγγείο μεταφέρεται εντός του σπιτιού, σε σκιερό μέρος, μέχρι να ανοίξει ο Κλήδονας.
Το άνοιγμα του Κλήδονα
Όταν προσέλθουν στο σπίτι τα κορίτσια που έχουν ρίξει τα προσωπικά τους αντικείμενα, αρχίζει η τελετή του ανοίγματος. Ο Κλήδονας ανοίγει από αυτόν που το κλείδωσε.
Τα αντικείμενα βγαίνουν με τυχαία σειρά και στο κάθε ένα απαγγέλλεται ένα αυτοσχέδιο δίστιχο-προφητεία για τον κάτοχό του. Μετά ακολουθεί κέρασμα και χορός.
Όταν οι κοπέλες επιστρέφουν στα σπίτια τους, προσέχουν ποιο όνομα ή λέξη θα πρωτακούσουν στο δρόμο για να το συσχετίσουν με την «ανοικτή τύχη» τους, εκείνη τη βραδιά.
Η κάθαρση
Στις 23 Ιουνίου, παραμονή του Αϊ Γιαννιού, μετά τη δύση του ηλίου, οι κάτοικοι ανάβουν φωτιές στα σοκάκια και τις πλατείες των χωριών. Ανταγωνίζονται για τη μεγαλύτερη φωτιά, την οποία αναζωπυρώνουν με άχρηστα αντικείμενα και κυρίως με τα στεφάνια του Μάη.
Άνδρες και γυναίκες πηδούν πάνω από τις φωτιές και φωνάζουν: «Να πηδήξω τη φωθιά, μη με πιάσει η αρρωστιά».
Σύμφωνα με την παράδοση, η φωτιά επιφέρει την κάθαρση και οι άνθρωποι απαλλάσσονται από το κακό. Λένε πως αν πηδήξεις τρεις φορές είναι καλό για την υγεία σου και επιπλέον φεύγουν οι ψύλλοι και οι κοριοί!
Η εποχή του Ομήρου και ο Παυσανίας
Το έθιμο του Κλήδονα έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Στην εποχή του Ομήρου, λέγεται ότι χρησιμοποιούσαν τη μαγεία του Κλήδονα για να μαντέψουν τα μελλούμενα.
Ο Παυσανίας έχει γράψει για τον Κλήδονα: «Ο Βωμός του Απόλλωνα σχηματίστηκε από τη στάχτη των σφαγίων. Εδώ συνηθίζεται μαντική από κληδόνων («μαντική δε καθέστηκεν αυτόθι από κληδόνων»), την οποία ξέρω ότι τη χρησιμοποιούν οι Σμυρνιοί περισσότερο απ’ όλους τους Έλληνες και οι Σμυρνιοί έχουν πάνω από την πόλη, έξω από το τείχος, ιερό των κληδόνων («κληδόνων ιερόν»). Παλιά οι Θηβαίοι θυσίαζαν ταύρους στον Σπόδιο Απόλλωνα».
Με την πάροδο του χρόνου, ο Κλήδονας έχασε τον χαρακτήρα της γενικής μαντικής και περιορίστηκε στους ερωτικούς χρησμούς.
Η θεά Κλήδονα σταδιακά αποσύρθηκε, δίνοντας τη θέση της στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Κάτι συνηθισμένο, καθώς ο χριστιανισμός συνέχισε τις παραδόσεις, αλλάζοντας το χαρακτήρα των εθίμων.
