Το «παιχνίδι τακτικής» της Αγκυρας με ΗΠΑ και S-400

Τι κρύβει η ξαφνική λεκτική επίθεση Ερντογάν σε Μητσοτάκη – Η διαμόρφωση νέων ισορροπιών Τουρκίας με Ευρώπη – Αμερική, η καθυστέρηση των διερευνητικών και το αγκάθι των ρωσικών πυραύλων

αφή προτεραιότητα στη διαμόρφωση νέων – και προφανώς επωφελών για την ίδια – ισορροπιών έναντι των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ) δίνει η Αγκυρα, η οποία εμφανίζεται να κωλυσιεργεί στα επόμενα βήματα τόσο των διερευνητικών επαφών όσο και του Κυπριακού. Οπως «Το Βήμα» αποκάλυψε την προηγούμενη Κυριακή, η Τουρκία επιθυμεί η άτυπη πενταμερής διάσκεψη (5+1) υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών να λάβει χώρα μετά τη Σύνοδο Κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 25-26 Μαρτίου, ίσως δε, σύμφωνα με νεότερες πληροφορίες, εντός του Απριλίου. Παράλληλα – ως την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές – δεν είχε απαντήσει στην πρόσκληση της Αθήνας για την πραγματοποίηση του επόμενου (62ου) γύρου των διερευνητικών επαφών εντός της πρώτης εβδομάδος του Μαρτίου (1-5/3).

Η πρόσφατη λεκτική επίθεση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν περί «τρελών Τούρκων» εναντίον του Κυριάκου Μητσοτάκη με αφορμή τις δηλώσεις του έλληνα Πρωθυπουργού από τη Λευκωσία υπέρ της διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας και περί τουρκικής κατοχής της Βόρειας Κύπρου εξέπληξε λόγω της έντασής της – όχι του περιεχομένου της. Αλλωστε, ο έλληνας Πρωθυπουργός απέφυγε – και ορθώς – «να σηκώσει το γάντι» σε άλλη μία από τις γνωστές εξάρσεις του κ. Ερντογάν.

Επιπλέον, η Αγκυρα εξακολουθεί να εκνευρίζεται, όπως καταδεικνύει η ανακοίνωση του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών την Παρασκευή, από κινήσεις όπως η πολυμερής διάσκεψη – ονομασθείσα «Philia Forum» – που πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 11 Φεβρουαρίου στην Αθήνα με τη συμμετοχή της Κύπρου, της Αιγύπτου, της Σαουδικής Αραβίας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, του Μπαχρέιν και της Γαλλίας, καθώς θεωρεί ότι τέτοιου είδους κινήσεις συντείνουν στην απομόνωσή της. Ολα αυτά όμως είναι μάλλον προφάσεις.

Το βλέμμα στις Ηνωμένες Πολιτείες

Εμπειροι διπλωματικοί παρατηρητές τονίζουν ότι αυτή τη στιγμή η Αγκυρα εστιάζει την προσπάθειά της στην αποφυγή μιας κρίσης στις σχέσεις με τη νέα αμερικανική κυβέρνηση του Τζο Μπάιντεν. Στους κόλπους της ομάδας άσκησης εξωτερικής πολιτικής βρίσκονται πρόσωπα που διάκεινται θετικά στην Τουρκία (όπως η Βικτόρια Νούλαντ στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ και η Αμάντα Σλόουτ στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας), αλλά η εικόνα της Αγκυρας έχει βάναυσα πληγεί τα τελευταία χρόνια τόσο λόγω της συνεργασίας με τη Ρωσία, όσο επίσης λόγω της στάσης έναντι του ΝΑΤΟ και της κατάστασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων – θέμα που η κυβέρνηση Μπάιντεν θα αναδείξει πολύ περισσότερο σε σχέση με την προκάτοχό της, προκαλώντας ήδη τη μήνιν της Αγκυρας που δημοσίως απάντησε στο αίτημα για την απελευθέρωση του Οσμάν Καβαλά. Ο νέος αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Αντονι Μπλίνκεν αναμένεται να έχει τις αμέσως προσεχείς ημέρες (ίσως και αύριο) τηλεφωνικές επικοινωνίες τόσο με τον Νίκο Δένδια όσο και με τον Μεβλούτ Τσαβούσογλου και τα ζητήματα της περιοχής θα συζητηθούν αναλυτικά.

Το «αγκάθι» των S-400

Το «καυτό σημείο» είναι τι μέλλει γενέσθαι με το ρωσικό αντιπυραυλικό σύστημα S-400 που έχει προμηθευτεί η Αγκυρα. Ο υπουργός Αμυνας Χουλουσί Ακάρ έβαλε ξανά στο τραπέζι πριν από λίγες ημέρες το «μοντέλο της Κρήτης», υπενθυμίζοντας τι συνέβη όταν η Κύπρος σχεδίαζε να προμηθευτεί την προηγούμενη έκδοση του ίδιου συστήματος, τους S-300, στα τέλη της δεκαετίας του 1990 – πριν τελικά αυτό μεταφερθεί στο ελληνικό νησί. Είναι σαφές ότι η επιβολή των, έστω και ήπιων, κυρώσεων στο πλαίσιο του νόμου CAATSA έχουν ανησυχήσει την Αγκυρα, η οποία, όπως επεσήμανε σε πρόσφατη ανάλυσή του ο Ααρον Στάιν του Foreign Policy Research Institute, ενδιαφέρεται κυρίως να ξεκλειδώσει τις προμήθειες μέσω του προγράμματος Foreign Military Sales (FMS) και ίσως να επανέλθει στο πρόγραμμα του αεροσκάφους 5ης γενιάς F-35. Κατά τον ίδιο πάντως, οι Αμερικανοί μάλλον θα ζητήσουν κάποιου είδους ρύθμιση με την οποία να επιθεωρούν τοπικά αν οι S-400 χρησιμοποιούνται ή όχι. Η επίκληση του «μοντέλου της Κρήτης» από μόνη της δεν είναι επαρκής.

Το μέτωπο της Λιβύης, το μνημόνιο και οι θαλάσσιες ζώνες

Η ανάδειξη μιας νέας μεταβατικής κυβέρνησης στη Λιβύη από το Φόρουμ Πολιτικού Διαλόγου (LPDF) στις 5 Φεβρουαρίου, με την εκλογή νέου τριμελούς Προεδρικού Συμβουλίου υπό τον απελαθέντα από την Ελλάδα πρέσβη Μοχάμεντ Γιουνές Μενφί και νέου πρωθυπουργού, του φιλικά προσκείμενου προς την Αγκυρα (αλλά και με δεσμούς με το καθεστώς Καντάφι) Αμπντούλ Χαμίντ Μοχάμεντ Νταμπέιμπα, γεννά μια σειρά από προκλήσεις για την Αθήνα. Ο κ. Μενφί βρέθηκε μάλιστα στην Αθήνα τις προηγούμενες ημέρες και πέρασε από κεντρικό ξενοδοχείο της Αθήνας όπου και φέρεται να είχε συναντήσεις με ορισμένους εκ των συμμετεχόντων στο πολυμερές «Philia Forum».

Σύμφωνα μάλιστα με πληροφορίες του «Βήματος», δύο στοιχεία απασχολούν έντονα την ελληνική πλευρά. Η Αγκυρα φαίνεται να επιδιώκει να εγκριθεί από το Κοινοβούλιο, του οποίου εξακολουθεί να προΐσταται ο ηττηθείς στις 5 Φεβρουαρίου Αγκίλα Σάλεχ, το τουρκολιβυκό μνημόνιο κατά τη διάρκεια της ψήφου εμπιστοσύνης της νέας κυβέρνησης. Παράλληλα, η τουρκική πλευρά εμφανίζεται να πιέζει ήδη για πιθανό μοίρασμα οικοπέδων προς εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στην περιοχή του τουρκολιβυκού μνημονίου – κίνηση που προκάλεσε την παρασκηνιακή αντίδραση της Αθήνας. Πάντως, στην Κοινή Δήλωση της τριμερούς Ελλάδος – Κύπρου – Αιγύπτου που έγινε την Πέμπτη στην Αθήνα, οι τρεις χώρες κάλεσαν τη νέα κυβέρνηση να χαρακτηρίσει το μνημόνιο αυτό ως άκυρο καθώς παραβιάζει το Διεθνές Δίκαιο.

Πρόσφατα, ανησυχία προκάλεσαν οι πληροφορίες ότι η Ιταλία φέρεται να πρότεινε στην Τρίπολη μια συμφωνία για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών μεταξύ τους. Η κατάσταση είναι πιο περίπλοκη. Η Τρίπολη φαίνεται αρχικά να διαμαρτυρήθηκε, όπως και παλαιότερα, για το σημείο 16 της ελληνοϊταλικής συμφωνίας οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ – κάτι που προκάλεσε ήδη την αντίδραση της Ρώμης, ενώ σύμφωνα με πληροφορίες ανάλογη ρηματική διακοίνωση ετοιμάζει και η Αθήνα. Η ιταλική πρόταση ακολούθησε, αλλά αυτό που έχει τώρα σημασία για την ελληνική πλευρά είναι να μπορέσει να μπει στο παιχνίδι, ανοίγοντας γρήγορα πρεσβεία στην Τρίπολη και καταθέτοντας ενδεχομένως πρόταση στη νέα κυβέρνηση για έναρξη διαπραγματεύσεων για θαλάσσια οριοθέτηση.

Το «Λιβυκό Πρόβλημα» θα παραμείνει μια κινούμενη άμμος μέχρι τις προγραμματισμένες για τις 24 Δεκεμβρίου 2021 εκλογές – ίσως δε και μετά από αυτές. Σύμφωνα με τον Ταρέκ Μεγκερίζι, αναλυτή του European Council for Foreign Relations (ECFR) με τον οποίο συνομίλησε «Το Βήμα», «υπάρχει πολύ ίντριγκα γύρω από τη νέα κυβέρνηση. Ο νέος πρωθυπουργός έχει τη φήμη του διεφθαρμένου παρά του ιδεολόγου, και αυτό κάνει τον Χάφταρ, τις ένοπλες δυνάμεις που ελέγχουν την Τρίπολη και όσους άλλους θέλουν να δημιουργήσουν προβλήματα μάλλον περίεργους για το είδος της συνεννόησης που θα βρουν μαζί του». Ο ίδιος θεωρεί ότι ο Σάλεχ θα επιδιώξει να δημιουργήσει προβλήματα στο νέο κυβερνητικό σχήμα. Επιπλέον, ο κ. Μεγκερίζι πιστεύει ότι η Αγκυρα δεν έχει προς το παρόν πρόβλημα με τα νεοεκλεγέντα πρόσωπα και ίσως προσπαθήσει «να πείσει τις ΗΠΑ και την Ευρώπη να συνεργαστούν μαζί τους» προωθώντας και τη δική της καλή εικόνα.

Ολο και πιο βαθιά η σχέση Ελλάδας – Ισραήλ

Η πρόσφατη επίσκεψη του Κυριάκου Μητσοτάκη στο Ισραήλ μπορεί να ήταν πολύ σύντομη σε διάρκεια, αλλά η ουσία που εμπεριείχε υπερέβαινε κατά πολύ τις περίπου τέσσερις ώρες παραμονής του έλληνα πρωθυπουργού στη χώρα. Δεν είναι μόνο ότι, σύμφωνα με έμπειρους παρατηρητές της σύγχρονης πραγματικότητας των ελληνοϊσραηλινών σχέσεων, οι κ.κ. Κυριάκος Μητσοτάκης και Μπέντζαμιν Νετανιάχου μπορούν με ένα απλό τηλεφώνημα να κανονίσουν να συναντώνται όποτε το θελήσουν. Είναι ότι πλέον, όπως σημειώνουν, «η μία χώρα έχει πολλή σημασία για την εθνική ασφάλεια της άλλης». Αυτή η διαπίστωση αναβαθμίζει τη σχέση σε «στρατηγική», με ό,τι αυτό συνεπάγεται. 

Οι προσδοκίες της Αγκυρας

Από την άποψη αυτή, οι ίδιοι κύκλοι επέμεναν ότι τα πρόσφατα δημοσιεύματα, διαρροές και αναλύσεις περί της επαναπροσέγγισης του Ισραήλ με την Τουρκία πρέπει να θεωρούνται υπό τη σωστή τους διάσταση. Η ελληνοϊσραηλινή σχέση είναι πλέον πολύ στενή, βασίζεται σε κοινές αξίες και στην αμοιβαία ανάλυση των προκλήσεων που βρίσκονται ενώπιον των δύο χωρών. Είναι σαφές ότι το Τελ Αβίβ δεν επιθυμεί να αποξενώσει κι άλλο την Αγκυρα, αλλά αυτό δεν σημαίνει, σε καμία περίπτωση, ότι θα θέσει σε κίνδυνο τη σχέση του με την Αθήνα. Η Αγκυρα έχει τους λόγους της να επιδιώκει να εμφανίσει μια καλή ατμόσφαιρα στις σχέσεις με το Τελ Αβίβ λόγω, μεταξύ άλλων, της πολιτικής αλλαγής στις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά εξακολουθεί να προκαλεί προβλήματα σε περιοχές όπως η Συρία και η Λιβύη.

Στρατιωτική συνεργασία

Η στρατιωτική συνεργασία προχωρεί και αναμένεται να αναβαθμιστεί ακόμα περισσότερο. Κύκλοι με γνώση των συνομιλιών τόνιζαν ότι το Ισραήλ ίσως να επιθυμούσε να κινηθεί γρηγορότερα, αλλά σέβεται τις ελληνικές γραφειοκρατικές διαδικασίες. Εκδηλώνεται εκ μέρους του Ισραήλ η προσπάθεια να ικανοποιηθούν ελληνικά αιτήματα μέσω της πώλησης οπλικών συστημάτων που μπορούν να προσφέρουν σημαντικό ποιοτικό πλεονέκτημα, αλλά οι συζητήσεις βρίσκονται σε εξέλιξη. Και βέβαια, η δημιουργία του Διεθνούς Κέντρου Αεροπορικής Εκπαίδευσης στην Καλαμάτα χαρακτηρίζεται «κίνηση μείζονος σημασίας».

Υπάρχει τέλος η ευρύτερη γεωστρατηγική εικόνα στην Ανατολική Μεσόγειο και στον Κόλπο. Η συναντίληψη είναι βαθιά. «Υπάρχει κοινή θεώρηση των προκλήσεων και του τρόπου που αυτή μεταφέρεται σε άλλους δρώντες» σημειώνουν στενοί παρατηρητές των περιφερειακών εξελίξεων, «δείχνοντας» και προς την πολυμερή διάσκεψη «Philia Forum» που πραγματοποιήθηκε την περασμένη Πέμπτη στην Αθήνα με τη συμμετοχή Ελλάδας, Κύπρου, Αιγύπτου, Σαουδικής Αραβίας (η συμμετοχή της κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική), Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, Μπαχρέιν, Γαλλίας. Η ισραηλινή πλευρά – και όχι μόνο – φαίνεται να θεωρεί ότι η Αθήνα μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση των σχημάτων περιφερειακής συνεργασίας με διάφορες θεματικές, καθώς τα πολυμερή σχήματα που συνεχώς αναπτύσσονται είναι συμπληρωματικά.