Ο Ζήσης Ζήκος και η ποιητική του παρουσία
Εισήγηση του Θανάση Μουσόπουλου
Ξάνθη, 21 Αυγούστου 2024
Χαίρομαι και συγκινούμαι που παρέα με παλιούς μαθητές και μαθήτριες, στον ανακαινισμένο χώρο του Παλιού Δημαρχείου, συμμετέχω στην παρουσίαση του πρώτου ποιητικού έργου του Ζήση Ζήκου «Ένα ταξίδι η ζωή».
Σε παλιότερο κείμενό μου – πρόλογο σε συλλογή του Γιώργου Κωτούλα – έγραφα:
«Η ποίηση είναι ένας ουρανός. Ένας κοινόχρηστος ουρανός. Μπορεί ο καθένας να πάρει όποιο κομμάτι θέλει. Μερικοί είναι αδιάφοροι. Άλλοι αφοσιώνονται, θαυμάζουν, ο ουρανός γίνεται ένα με το είναι τους.
Εννοώ ότι η ποίηση είναι κάτι που το ανακάλυψε ο άνθρωπος. Συνεπώς ανήκει σε όλους τους ανθρώπους. Κάποια στιγμή στην πορεία της ανθρωπότητας όλοι είναι ποιητές. Ή, όλοι μπορεί να είναι ποιητές. Βαθιά στον άνθρωπο είναι φωλιασμένη η δημιουργικότητα. Απλώς, η παιδεία έχει έτσι αλλοιώσει την ανθρώπινη ύπαρξη, που οδήγησε τον άνθρωπο στην ιδέα ότι η τέχνη, η ποίηση είναι για τους λίγους από τους λίγους».
Η έκφραση, η εξωτερίκευση των συναισθημάτων πηγάζει από μια έμφυτη ανάγκη του ανθρώπου. Υπάρχει βέβαια και στα ζώα, στον άνθρωπο όμως είναι πλούσια, ποικίλη και εξελίξιμη. Αυτή την ανάγκη τη βλέπουμε σε όλες τις στιγμές της ζωής μας, σε χαρά ή σε λύπη τραγουδάμε, εκδηλώνουμε τα βαθύτερα συναισθήματά μας.
Η Τέχνη όμως δεν είναι μόνο έκφραση εσωτερικής ανάγκης είναι και πνευματική αξία. Το έργο τέχνης είναι καταφύγιο και ανακούφιση, δημιουργεί έναν απόλυτα δικό του κόσμο, όπου ο άνθρωπος «ζει» ελεύθερα. Δημιουργείται μια μαγική ατμόσφαιρα που δίνει στον άνθρωπο ελπίδα, χαρά και δύναμη. Και δεν είναι αυτό συνάρτηση του θέματος του έργου τέχνης μόνο. Στην «Αντιγόνη» του Σοφοκλή π.χ., αν και το θέμα είναι όχι ευχάριστο, νιώθουμε άνετα, νιώθουμε χαρά και ανάταση ψυχής. Έτσι το έργο εξευγενίζει και εξυψώνει το άτομο και το σύνολο.
Η Τέχνη εξανθρωπίζει τους ανθρώπους και τους συναδελφώνει. Είναι ανιδιοτελής, χωρίς σκοπιμότητες. Υπηρετεί τις ιδέες και τον άνθρωπο, ανεξάρτητα από το αν όσα λέγονται στο έργο τέχνης μπορούν να πραγματοποιηθούν. Επιπλέον ο χώρος της Τέχνης είναι ανοικτός και δυναμικός. Ανανεώνεται και ανοίγει νέους ορίζοντες, ενώ ταυτόχρονα η Τέχνη είναι παιδί της εποχής της.
Διεισδύει στην πραγματικότητα και τη φωτίζει, κάθε φορά με διαφορετικό τρόπο. Δεν περιορίζεται στην εξωτερική αναπαράσταση του αντικειμένου της, εμβαθύνει στην ουσία του.
Ο καλλιτέχνης στο έργο εκφράζει τον εαυτό του, τη δική του αλήθεια, το προσωπικό του συναίσθημα ή «πιστεύω». Αλλά προβάλλεται με τέτοιο τρόπο ώστε συναντά το θεατή, αναγνώστη, ακροατή, ο οποίος αναγνωρίζει στο έργο αυτό που ενέπνευσε τον καλλιτέχνη και αυτό που «λέγει» το έργο. Έτσι μέσα από το έργο όλοι μας αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας και την εποχή μας. Το έργο τέχνης είναι ο καθρέφτης μας. Βέβαια, η Τέχνη αντλεί το υλικό της από την πραγματικότητα, το μεταπλάθει όμως και μας το δίνει με άλλη μορφή.
Οι καλλιτέχνες ανακαλύπτουν πτυχές της ζωής που οι κοινοί άνθρωποι δεν μπορούν να συλλάβουν. Είναι οι κεραίες της κοινωνίας. Γι’ αυτό σ’ όλη τη διαδικασία σύλληψης, εκτέλεσης και διάδοσης του έργου τέχνης πρέπει να υπάρχει ελευθερία. Η ελευθερία στην πληροφόρηση, μετάπλαση της πραγματικότητας και στην επικοινωνία με το κοινό είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για την ύπαρξη γνήσιας και αυθόρμητης δημιουργίας. Κανένας δυνάστης ή τύραννος δεν είχε μαζί του την Τέχνη. Όταν δεν υπάρχει ελευθερία, δεν μπορεί να καλλιεργηθεί και να λειτουργήσει η Τέχνη. Κι αν λείψει η Τέχνη, θα λείψει από τον άνθρωπο η ανακούφιση, η λύτρωση από τα πάθη, η κάθαρση, της παρατηρεί στον ορισμό της τραγωδίας ο Αριστοτέλης.
*
Δύο σχόλια – παρατηρήσεις:
Oι μεσογειακοί λαοί, το καλοκαίρι, ιδίως, από τα αρχαία ακόμη χρόνια, συνηθίζουν να οργανώνουν σε ανοικτούς χώρους εκδηλώσεις που βαφτίζονται “πολιτιστικές”. Έχω τη γνώμη ότι, αν δεν διευκρινίσουμε τι είναι ψυχαγωγία και τι διασκέδαση, πολλές από τις εκδηλώσεις αυτές πολύ απέχουν από το να θεωρηθούν πολιτιστικές. Το λέω αυτό γιατί η εκδήλωσή μας είναι παρουσίαση ενός ποιητικού έργου και όχι η διαφήμιση και το εμπόριό του.
Το δεύτερο σχόλιο έχει σχέση με τη μελοποίηση της ποίησης.
«Ο λόγος είναι μουσική και η μουσική είναι λόγος. Η λογοτεχνία συχνά ζητάει τη βοήθεια της μουσικής και η μουσική την συμπαράσταση του λόγου» (Φ. Πατρικαλάκις, περ. Η λέξη, τ.108 / 1992).
Ο λαός μας με τη μελοποίηση της νεότερης ποίησης, γνώρισε ποιητές και στιχουργούς. Σεφέρη, Ρίτσο, Ελύτη, Αναγνωστάκη, Γκάτσο, Λευτέρη Παπαδόπουλο. Μετέχουν στην ποίησή μας άνθρωποι που δε θα διάβαζαν – μάλλον – ένα ποιητικό βιβλίο.
Ο Αντώνης Μουσαδές παρουσιάζει στην εκδήλωσή μας μερικά μελοποιημένα ποιήματα του Ζήση Ζήκου.
*
Στην τελευταία ενότητα λίγα δείγματα από την ποιητική συλλογή.
Ο εαυτός μας και τα ταξίδια έσω σε πολλά ποιήματά του:
– Μοναδικέ μου εαυτέ / Κάθισε να τα πιούμε / Είμαστε μόνοι εσύ κι εγώ / Καιρός να γνωριστούμε (50)
– Απόψε θέλω να αποδράσω μαγικά / μικρά ταξίδια στο βυθό της λογικής σου / στις απολήξεις σου να ψάξω μυστικά
που ‘χεις κρυμμένα απ’ τη συνείδησή σου (73)
Συγνώμη που σ’ αδίκησα / Κι ας νόμιζα πως νίκησα / Μα πόσο λάθος έκανα / Κι αχάριστα σου φέρθηκα (71)
Ειλικρίνεια και διαλεκτική της ζωής:
[…] Κοίτα το δάκρυ που κυλάει εκεί είν’ το θαύμα
Σε μια αγκαλιά στο χάδι / Ζήσε το θαύμα (46)
– Σου λέω κουράστηκα στην αναζήτηση / Των ευθυνών δεν θέλω πια εκδίκηση / Το παρελθόν μου πλέον πίσω άφησα / Κοιτάω μπροστά τίποτα δεν με αγγίζει
– Νέα ζωή για μένα τώρα αρχίζει / Τίποτα πλέον απ’ τα παλιά δεν με αγγίζει (92)
– Μόνο αυτοί που έχουν κλάψει με μαύρο δάκρυ / Μόνο αυτοί ξέρουν τι πάει να πει αγάπη / Πώς είναι να πονάς είναι το θέμα / Τι πάει να πει αγάπη έρωτας και ψέμα (108)
Ο Ζήσης Ζήκος με το πρώτο του έργο υπόσχεται – έχει τις δυνάμεις – για μια ποιητική πορεία:
Οι δρόμοι αδειάσαν και οι άνθρωποι κουρνιάσαν / Όλοι κλεισμένοι παγερά στον εαυτό τους / Συγκατοικούνε τυπικά μες στη μιζέρια τους / Και κατά βάθος δεν έχουνε βρει τον άνθρωπό τους (74)
[…] Ποιος ποιητής για σένα στίχους έγραψε / Ποιος γλύπτης σμίλεψε την σπάνια ομορφιά σου / Και ποιος ζωγράφισε τη μαγική ματιά σου (84)
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, 21 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2024
