Τα «Φιλολογικά» και ο πνευματικός κόσμος του Βάρναλη
50 χρόνια από τον θάνατο του Οικουμενικού Θρακιώτη
Του Θανάση Μουσόπουλου
Νιώθω την ανάγκη, με την ευκαιρία των 50 χρόνων από τον θάνατο του Κώστα Βάρναλη, να αναζητήσω καινούρια στοιχεία για τον συμπατριώτη μου πολυδημιουργό. Ανάμεσα στα άλλα έχω τη μεγάλη χαρά να μελετήσω μια σειρά από βιβλία που επιμελείται ο Νίκος Σαραντάκος στις εκδόσεις Αρχείο και περιέχουν χρονογραφήματα του Βάρναλη δημοσιευμένα σε εφημερίδες κατά την περίοδο του μεσοπολέμου, της κατοχής και κατά τα μεταπολεμικά χρόνια, όταν ο λογοτέχνης αναγκάστηκε να συνεργάζεται με διάφορες εφημερίδες, για λόγους επιβίωσης.
Από το 1926,όταν απολύθηκε από το δημόσιο για πολιτικούς λόγους, μέχρι τη συνταξιοδότησή του το 1958, έγραψε περίπου 3.500 χρονογραφήματα. Ο Νίκος Σαραντάκος στους τόμους που επιμελείται χωρίζει τα χρονογραφήματα ανάλογα με το θέμα τους. Το 2023 κυκλοφόρησε, από τις εκδόσεις Αρχείο όπως πάντα, και σε δική του επιμέλεια, ο τόμος Φιλολογικά, με 400 χρονογραφήματα του Κώστα Βάρναλη, δημοσιευμένα σε αθηναϊκές εφημερίδες την περίοδο 1939-1958.
Ο υπότιτλος του βιβλίου είναι «400 χρονογραφήματα για τη λογοτεχνία, την αισθητική, τη γλώσσα, την εκπαίδευση και το βιβλίο, και θαρρώ πως περιγράφει με επάρκεια τη θεματολογία των χρονογραφημάτων του τόμου.
Για το δομή και το περιεχόμενο του τόμου μάς κατατοπίζει ο Νίκος Σαραντάκος:
«Η μεγαλύτερη θεματική κατηγορία αφορά τα χρονογραφήματα που ασχολούνται γενικώς με τη λογοτεχνία και με την πνευματική και καλλιτεχνική κίνηση. Μια άλλη μεγάλη κατηγορία είναι η αισθητική, και μια τρίτη είναι η γλώσσα. Θεώρησα σκόπιμο στον τόμο να εντάξω επίσης τα χρονογραφήματα σχετικά με την εκπαίδευση, ένα θέμα για το οποίο ο Βάρναλης, ως πρώην εκπαιδευτικός, είχε ιδιαίτερη ευαισθησία. Υπάρχουν τέλος αρκετές παρουσιάσεις βιβλίων, όπως και κάποια χρονογραφήματα που ασχολούνται με τα προβλήματα του κλάδου των εκδόσεων και του βιβλίου.
Κάθε μία από τις μεγάλες θεματικές κατηγορίες επιδέχεται περαιτέρω κατηγοριοποίηση. Για παράδειγμα, στην κατηγορία της γλώσσας, που με ενδιαφέρει ιδιαίτερα, μπορούμε να διακρίνουμε μια ομάδα χρονογραφημάτων που γράφτηκαν με αφορμή οξείες γλωσσικές αντιπαραθέσεις της εποχής: τη γραμματική της δημοτικής (1941), τη «δίκη των τόνων» (1942-43), τις προσπάθειες για αποπομπή της δημοτικής από την εκπαίδευση μετά το 1950».
Να προσθέσουμε την αναφορά σε λογοτέχνες, κυρίως ως νεκρολογίες, παρουσιάζονται: Παλαμάς, Ρήγας Γκόλφης, Δροσίνης, Ξενόπουλος, Απόστολος Μελαχρινός ή με άλλη ευκαιρία Δ. Βουτυράς.
Ο Νίκος Σαραντάκος, που τόσα πρόσφερε στις βαρναλικές σπουδές, προσθέτει:
«Μια ολιγομελής αλλά ξεχωριστά σημαντική υποκατηγορία είναι τα «παπαδιαμαντικά» χρονογραφήματα, είτε με θέμα τον Παπαδιαμάντη είτε, και εδώ είναι το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, «εις ύφος Παπαδιαμάντη», δηλαδή λογοτεχνικά κείμενα που συνειδητά μιμούνται τη γλώσσα και τη θεματολογία του μεγάλου Σκιαθίτη. Και άλλοι λογοτέχνες έχουν αποτίσει αυτόν τον ιδιότυπο φόρο τιμής στον Παπαδιαμάντη, αλλά ο Βάρναλης έχει δώσει τα περισσότερα και, κατά τη γνώμη μου, τα καλύτερα δείγματα».
Πρόκειται για έναν τόμο που από τη μία πλευρά προσεγγίζει τον κόσμο του Κώστα Βάρναλη, από την άλλη σε ρίχνει στον κόσμο μιας δύσκολης εποχής. Συγκεκριμένα κατά έτος:
1939 – 14 χρονογραφήματα, 1940 – 17, 1941 – 20, 1942 – 36, 1943 – 79, 1944 – 34, 1950 – 46, 1951 – 40 , 1952 – 55 ,1953 – 44, 1954 – 5, 1955 – 2, 1956 – 4, 1957 – 2, 1958 – 2 χρονογραφήματα
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, 5 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2024
