το Μεγάλο μας Τσίρκο

ΘΑΝΑΣΗ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΥ
Λίγα σχόλια και λίγα  στοιχεία για μια εποχή
και ένα θεατρικό έργο
Ευχαριστώ για την τιμητική πρόσκληση, να πω δυο λόγια με την
ευκαιρία της παράστασης του έργου «Το μεγάλο μας τσίρκο» από το θίασο
ENTIMOI AΠΑΤΕΩΝΕΣ.
Η εσωτερική αλλά σαφής αντίφαση του τίτλου του νεανικού αυτού ομίλου
περιγράφει με τον καλύτερο τρόπο τη διαλεκτική της νεοελληνικής
παρουσίας και προοπτικής.
Μέσα στα δύσκολα χρόνια το χιούμορ πάει αντάμα με τη
δημιουργικότητα. Παράδειγμα τα κείμενα του Κώστα Βάρναλη στα χρόνια
της γερμανικής κατοχής. Ακμαία η κοινωνία που βρίσκει διαδρόμους
έκφρασης εκεί που ο λόγος είναι φυλακισμένος.
ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΜΑΣ ΤΣΙΡΚΟ
Με την αναφορά μου αυτή  τιμώ πέντε πρόσωπα – ένα μόνο ζει :
       Ιάκωβος Καμπανέλλης +
       Τζένη Καρέζη +
       Κώστας Καζάκος +
       Νίκος Ξυλούρης +
       Σταύρος Ξαρχάκος
Η κατάθεση των ολοκληρωμένων δημιουργών φαίνεται στις δύσκολες
στιγμές της πατρίδας. Η δημιουργία και ο λαός αποτελούν ένα πλέγμα
αγάπης και αγώνα.
Το 1973 μια οριακή χρονιά για την ιστορία μας. Έζησα αυτή την περίοδο
στην πρωτεύουσα, υπηρετώντας τη θητεία μου,  από την άνοιξη 1973 ως
τον Νοέμβριο του 1974. Όσο μπορούσαμε ζούσαμε το πολιτικό κλίμα της
εποχής. Θέατρο και μουσική ήταν δείκτης της κατάστασης. Ουρές έξω από
τα θέατρα, φυλακίσεις και εκτοπίσεις δημιουργών, υπονοούμενα στις
συζητήσεις, λαϊκή ενότητα και πάλη για το καλό. Την παράσταση την είδα
αργότερα, και βέβαια ο δίσκος “Το μεγάλο μας τσίρκο” ήταν διαρκής
μαρτυρία.
Στην Ξάνθη το 1975 θυμάμαι την παράσταση του έργου «Ο εχθρός λαός» που
κατά κάποιο τρόπο συμπληρώνει το Μεγάλο μας Τσίρκο. Οι άγρυπνοι
δημιουργοί και πολίτες πάσχιζαν να στήσουν μια πολιτεία δίκαιη και
σωστή. Όμως κάτι δεν πήγε καλά…
Στο βιβλίο του Μάριου Πλωρίτη ΔΥΝΑΣΤΕΙΣ ΚΑΙ ΔΥΝΑΣΤΕΣ, εκδ. ΘΕΜΕΛΙΟ,
1974 – Βιβλιοθήκη Δημοκρατικού Διαλόγου, άρθρα 1966 – 67 διάβασα κάτι
που είπε ο Χαρίλαος Τρικούπης: Εφ’ όσον η εθνική ψυχή παραμένει
άκαμπτος και εις το βάθος αυτής ανθεί η ελπίς, τίποτε δεν εχάθη
Το 1973 και ενώ η Χούντα έδειχνε ακόμα πανίσχυρη ο Κώστας Καζάκος και
η Τζένη Καρέζη ανεβάζουν στο θέατρο «ΑΘΗΝΑΙΟΝ» τη θεατρική παράσταση
«Το Μεγάλο Μας Τσίρκο». Δημιουργός του έργου είναι ο Ιάκωβος
Καμπανέλλης ενώ στο έργο συμμετείχε και ο Νίκος Ξυλούρης ερμηνεύοντας
τα τραγούδια του Σταύρου Ξαρχάκου.
Το έργο τέχνης δεν έχει αξία μόνο για όποιον το παρακολουθεί, αλλά για
όλη την κοινωνία. Όπως λέγει ο Γιάλομ, ρίχνουμε ένα βότσαλο στη λίμνη
και δημιουργεί κύκλους που δε σβήνουν ποτέ. Όσο πιο μεγάλο είναι το
έργο, τόσο περισσότερο μακριά πάει. Το Μεγάλο μας Τσίρκο πάει μακριά.
Γι’ αυτό ίσως κάποιοι το φοβούνται / σκιάζονται όπως το 1973…
Το έργο μέσα από τους  κωμικοτραγικές του ιστορίες στόχο είχε την
αφύπνιση του ελληνικού λαού ενάντια στο δικτατορικό καθεστώς που του
είχε επιβληθεί.
Οι οικείοι του Καμπανέλλη στην πρόσφατη παράσταση του έργου από το
ΚΘΒΕ θυμούνται: «Ο κόσµος ένιωθε πως έκανε αντίσταση παρακολουθώντας
και στηρίζοντας την παράσταση. Είναι χαρακτηριστικό πως όταν ήθελε να
προµηθευτεί εισιτήρια, τα έλεγε ψήφους κι όχι εισιτήρια. Είχε τεράστια
επίδραση στην ψυχολογία του κοινού».
Η παράσταση «Το Μεγάλο Τους Τσίρκο» είχε μεγάλη απήχηση στο αθηναϊκό
κοινό (περίπου 400 χιλιάδες εισιτήρια) Η Χούντα σύντομα κατάλαβε ότι
ενέκρινε ένα αντιστασιακό έργο και έβαλε στο στόχαστρο και πάλι την
παράσταση. Συνέλαβαν την Τζένη Καρέζη και την άφησαν στην απομόνωση
για ένα μήνα. Τον Νοέμβριο του 1973  όταν αποφυλακίστηκε η Καρέζη
επέστρεψε στο θέατρο αποφασισμένη και συνέχισε την ίδια ακριβώς
παράσταση που έμεινε στην ιστορία.  Από «Το Μεγάλο Τους Τσίρκο» οι
φοιτητές υιοθέτησαν συνθήματα που ακούγονταν στην παράσταση τους «ΨΩΜΙ
ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ», «ΦΩΝΗ ΛΑΟΥ ΟΡΓΗ ΘΕΟΥ» τα οποία ακούστηκαν στην
εξέγερση του Πολυτεχνείου. Το Νοέμβρη του 73 συλλαμβάνονται Καρέζη –
Καζάκος ξανά. Στη φυλακή δεν βασανίστηκαν σωματικά όσο ψυχικά. Τους 15
του Δεκέμβρη η Καρέζη και Καζάκος αποφυλακίζονται. Τους 22 του ίδιου
μήνα οι παραστάσεις  ξαναρχίζουν. Στην πρεμιέρα οι αστυφύλακες
βρίσκονταν τους διαδρόμους όρθιοι και κατασκοπεύουν το κοινό. Στο
τέλος της παράστασης βροχή από λουλούδια έπεσε στην σκηνή.
Συγκεκριμένα ήταν κόκκινα γαρύφαλλα τα οποία ο κόσμος είχε κρυμμένα.
Όταν έπεσε η αυλαία η Καρέζη συγκινημένη ψιθύρισε «ναι, μπορώ να
ξανακάνω φυλακή εάν χρειαστεί».
Αμέσως μετά τη Μεταπολίτευση, τους 3 Αυγούστου 1974, το έργο ανέβηκε
ξανά, με την προσθήκη των λογοκριμένων σκηνών κι τους τραγουδιού («Το
Προσκύνημα») στο φινάλε τους παράστασης, για τους νεκρούς του
Πολυτεχνείου.
«Λαέ µη σφίξεις άλλο το ζωνάρι»

*
Το έργο Το μεγάλο μας τσίρκο είναι ένα Λαϊκό έργο.

Απ’ τα πανάρχαια χρόνια το Ελληνικό Θέατρο ήταν το «Λαϊκό Σχολείο».
Μέσα σ’ αυτό γαλουχήθηκαν γενεές επί γενεών, άνθρωποι πάσης ηλικίας,
μορφώσεως και αντιλήψεως.
Στο έργο εντάσσεται και ο Καραγκιόζης. Το Θέατρο Σκιών /ο
Καραγκιόζης είναι Λαϊκό Θέατρο για όλους – δεν είναι παιδικό θέαμα. ο
Καραγκιόζης, ως λαϊκός ήρωας, εκπροσωπεί το φτωχό, εξαθλιωμένο, πονηρό
Έλληνα, στο περιβάλλον πολλές Τουρκοκρατίας. Τα θέματα των έργων του
Θεάτρου Σκιών είναι συνήθως σατιρικά, προκαλώντας γέλιο πολλές θεατές
ενώ πολλές φορές αναφέρονται σε πραγματικά και σύγχρονα ζητήματα που
ενδιαφέρουν τον κόσμο.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ 22 Αυγούστου 2016