Της Μαριάννας Σκυλακάκη
«Δεν μπορείς να διαφύγεις από την ευθύνη του αύριο, αποφεύγοντάς την σήμερα», είχε πει ο Αβραάμ Λίνκολν. Κάνοντας μια προσπάθεια να αξιολογήσει κανείς τους μεγαλύτερους γεωπολιτικούς κινδύνους για τη νέα χρονιά, διαπιστώνει ότι οι περισσότεροι εξ αυτών αποτελούν… μπαγκάζια από τα χρόνια που μας πέρασαν.
Άλυτα ζητήματα που κανείς δεν αντιμετώπισε στην ώρα τους, δύσκολες αποφάσεις που αναβλήθηκαν ή παρακάμφθηκαν, ευθύνες που δεν αποδόθηκαν.
Το παρελθόν «στοιχειώνει» το μέλλον και πολλά από τα ρίσκα του επόμενου χρόνου στην παγκόσμια οικονομία θα μπορούσαν ασφαλώς να είχαν αποφευχθεί αν τα κέντρα εξουσίας στην Ευρώπη αλλά και εκτός αυτής λάμβαναν υπόψιν το σοφό αυτό ρητό του 16ου Αμερικανού προέδρου.
1) Ένας Λευκός Οίκος εκτός ελέγχου
Κι από σοφούς Αμερικανούς προέδρους στη σημερινή πραγματικότητα. Είναι σημάδι των καιρών το γεγονός ότι στις περισσότερες λίστες που προσπαθούν να καταγράψουν τους γεωπολιτικούς κινδύνους της επόμενης χρονιάς φιγουράρει σε περίοπτη θέση ο ένοικος του Λευκού Οίκου. Από πόλος σταθερότητας και ασφάλειας της Δύσης αλλά και του πλανήτη γενικότερα -με ό,τι αυτό συνεπάγεται- η Αμερική τείνει να μεταμορφωθεί σε παράγοντα χάους, από τότε που στα ηνία της μεγαλύτερης οικονομίας στον κόσμο -και της ισχυρότερης στρατιωτικής δύναμης- βρίσκεται ο Ντόναλντ Τραμπ.
Τι άλλο θα δούμε, μπορεί να αναρωτιέται κανείς μετά από 2 χρόνια γεμάτα εξελίξεις που θα δυσκολευόταν να χωρέσει ο νους μας μόλις 3 χρόνια πριν. Με την εσπευσμένη όμως έξοδο του υπουργού Άμυνας Τζιμ Μάτις από την αμερικανική κυβέρνηση, μαζί με την αποχώρηση του Τζον Κέλι, του αυστηρού -επίσης πρώην στρατιωτικού- προσωπάρχη του Λευκού Οίκου, οι περίφημοι «ενήλικες στο δωμάτιο» που ήταν σε θέση να περιορίσουν κάποιες απ’ τις πιο ακραίες ή αυθόρμητες τάσεις του Αμερικανού προέδρου μειώνονται επικίνδυνα.
Αυτό συμβαίνει μάλιστα σε μια συγκυρία εξόχως επικίνδυνη. Οι Δημοκρατικοί ανέκτησαν μετά τις ενδιάμεσες εκλογές τον έλεγχο της Βουλής των Αντιπροσώπων και οι διαθέσεις τους απέναντι στον Τραμπ είναι ιδιαίτερα επιθετικές. Αν κρίνουμε απ’ τα πρώτα δείγματα γραφής της Δημοκρατικής ηγεσίας που, σε συνδυασμό με την επιμονή του Τραμπ για χρηματοδότηση του αγαπημένου του τοίχους στα σύνορα με το Μεξικό, οδήγησε στο «μερικό shutdown» της ομοσπονδιακής κυβέρνησης, έχουν σκοπό να τον… ζορίσουν.
Θα στέκονται λοιπόν εμπόδιο στις νομοθετικές του πρωτοβουλίες, ενώ έχουν κάθε διάθεση να διερευνήσουν εξονυχιστικά και όσο το δυνατόν πιο δημόσια τα έργα και τις μέρες του. Δεν αποκλείεται δε, σε συνδυασμό με το πόρισμα Μούλερ που αναμένεται το 2019, να εκκινήσουν ακόμη και τη διαδικασία αποπομπής του, ακόμη κι αν είναι εξαιρετικά απίθανο να τελεσφορήσει, όσο η Γερουσία ελέγχεται από τους Ρεπουμπλικάνους.
2) Ένας οικονομικός ψυχρός πόλεμος
Όλα αυτά θα δέσουν τα χέρια του Τραμπ σε μια σειρά από τομείς, ιδιαίτερα στο εσωτερικό, όπου το Κογκρέσο έχει μεγαλύτερη επιρροή. Ένας Τραμπ κολλημένος στον τοίχο όμως πώς θα αντιδράσει; Πώς θα αμυνθεί στην επίθεση, πώς θα προστατεύσει τα συμφέροντά του; Πώς θα εξασφαλίσει μια δεύτερη θητεία; Ένας Τραμπ «περιορισμένος» δεν αποκλείεται να γίνει ολοένα και πιο ανεξέλεγκτος στους τομείς εκείνους όπου έχει μεγαλύτερη αυτονομία: αυτούς που έχουν να κάνουν με τη σχέση της Αμερικής με τον υπόλοιπο κόσμο.
Ίσως η πιο επικίνδυνη «σχέση» που μπορεί να επηρεαστεί από την αυξημένη τοξικότητα στα εσωτερικά της Αμερικής είναι αυτή των ΗΠΑ με την Κίνα. Παρά την «ανακωχή» που συμφωνήθηκε μεταξύ Ουάσιγκτον και Πεκίνου στη Σύνοδο των G20 το Νοέμβριο, το αν ο εμπορικός πόλεμος θα συνεχιστεί παραμένει ανοιχτό, ενώ δεν αποκλείεται ο Τραμπ να αξιοποιήσει το πεδίο εμπορικής πολιτικής των ΗΠΑ στην προσπάθεια πολιτικής του επιβίωσης.
Δεν είναι τυχαίο ότι σε πρόσφατη έρευνα της Wall Street Journal, από τους οικονομολόγους που ερωτήθηκαν ποια είναι η μεγαλύτερη απειλή στην αμερικανική οικονομία για το 2019, σχεδόν οι μισοί (47,3%) είπαν ότι θεωρούν τη διαμάχη με την Κίνα ως τον μεγαλύτερο κίνδυνο.
Σε συνδυασμό δε με το γεγονός ότι η παγκόσμια οικονομία μοιάζει να επιβραδύνει τους ρυθμούς της -στην ίδια μελέτη 20% των ερωτηθέντων βλέπει ως μεγαλύτερη απειλή την αναστάτωση που έχει ήδη παρατηρηθεί στις αγορές και 12,7% μια πιθανή ύφεση το 2019, μετά από μια δεκαετία σχεδόν οικονομικής άνθισης- ένας παρατεταμένος οικονομικός «ψυχρός πόλεμος» μεταξύ Κίνας και Αμερικής έρχεται την πιο ακατάλληλη στιγμή.
Ακόμα όμως κι αν θεωρήσουμε ότι οι δύο χώρες δεν βρίσκονται πια σε τροχιά σύγκρουσης, τις επιπτώσεις των δασμών που επιβλήθηκαν το 2018 η παγκόσμια οικονομία δεν τις έχει νιώσει ακόμα – υπονομεύουν με άλλα λόγια ήδη τις προοπτικές του 2019.
3) Μια πιο δεξιά Ευρώπη
Το 2019 στην Ευρώπη έχουμε εκλογές. Οι συσχετισμοί δυνάμεων που αυτές οι εκλογές θα αναδείξουν – είτε σε επίπεδο Βρυξελλών, είτε σε επίπεδο προοπτικών στα ίδια τα κράτη-μέλη της Ευρώπης έχουν μεγαλύτερη σημασία από τις εξελίξεις στα μεμονωμένα μέτωπα που παραμένουν ανοιχτά.
Ας πάρουμε το παράδειγμα της Ιταλίας. Το τι μέλλει γενέσθαι σε ό,τι αφορά τη διαμάχη μεταξύ Βρυξελλών και Ρώμης, σε αυτή τη φάση τουλάχιστον μοιάζει να έχει κριθεί. Η Κομισιόν ανακοίνωσε ότι δεν θα κινήσει πειθαρχική διαδικασία εναντίον της Ιταλίας σχετικά με τον προϋπολογισμό της, μια απόφαση στην οποία ασφαλώς συνέβαλε η δέσμευση της Ιταλίας να περιορίσει δαπάνες και έλλειμμα. Η Ευρώπη έλυσε το ιταλικό πρόβλημα για την ώρα, με τη βοήθεια της προσφιλούς της μεθόδου του συμβιβασμού.
Με τη στρατηγική αυτή έχει αποφύγει μεν την εξάπλωση μια σειράς κρίσεων, το τίμημα όμως διαγράφεται πλέον σαφώς: δεν αποκλείεται σύντομα την πολιτική ηγεσία των μεμονωμένων μελών της να αναλάβουν ολοένα και περισσότεροι Σαλβίνι, ολοένα και περισσότεροι Ορμπάν, καθένας με τις δικές του… ιδιαιτερότητες και προτιμήσεις που, πάντως, διαφέρουν αρκετά απ’ αυτές των κεντρώων δυνάμεων που είχαν τον πρώτο λόγο στην Ευρωπαϊκή Ένωση μέχρι στιγμής.
4) Ένα άτακτο Brexit
Οι πολιτικές εξελίξεις των τελευταίων ετών έχουν φέρει στην εξουσία κυβερνήσεις ολοένα και πιο “άτακτες” σε ό,τι αφορά τις διεθνείς τους υποχρεώσεις. Ολοένα και πιο αναξιόπιστες ως εταίρους. Ολοένα και πιο απαιτητικές και λιγότερο συνεργάσιμες.
Το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί το καλύτερο ίσως παράδειγμα του πού μπορεί να οδηγήσει ο απομονωτισμός, αποχωρώντας οικειοθελώς από μια αμοιβαία επωφελή ένωση κρατών, ενώ είναι ολοένα και πιο σαφές ότι ο δρόμος της εξόδου ενέχει τεράστια κόστη. Το τι θα γίνει τελικά με το Brexit αποτελεί ένα από τα αναπάντητα ερωτηματικά με τις πιο άμεσες και δυσάρεστες επιπτώσεις για το 2019.
Τι θα γίνει αν πάμε σ’ ένα άτακτο Brexit, χωρίς προηγουμένως Βρυξέλλες και Λονδίνο να έχουν καταλήξει σε μια συμφωνία που θα περάσει από το βρετανικό κοινοβούλιο μέχρι την καταληκτική ημερομηνία; Το σενάριο αυτό είναι καταστροφικό για τη βρετανική οικονομία – η Τράπεζα της Αγγλίας προειδοποίησε ότι σε περίπτωση εξόδου της Βρετανίας από την ΕΕ χωρίς συμφωνία, το ΑΕΠ της χώρας θα χάσει 7,7 ποσοστιαίες μονάδες, η ανεργία θα ανεβεί στο 7,5%, ο πληθωρισμός στο 6,5%, ενώ οι τιμές των ακινήτων θα πέσουν κατά 30% και η στερλίνα θα χάσει 25% της αξίας της.
Σοβαρότατες επιπτώσεις θα υποστεί όμως και η Ευρώπη, κι ας μην είναι το ίδιο εκτεταμένες. Σύμφωνα με το βρετανικό think tank Oxford Economics, ένα άτακτο Brexit θα κόστιζε στα υπόλοιπα 27 κράτη-μέλη 112 δισ. ευρώ σε οικονομική παραγωγή – αν και το Ηνωμένο Βασίλειο εξακολουθεί να είναι ο μεγαλύτερος ηττημένος, με κόστος για την οικονομία ύψους 140 δισ. ευρώ έως το 2020.
Τι θα γίνει αν οι Ευρωπαίοι ενδώσουν και προχωρήσουν σε πιο εκτεταμένες υποχωρήσεις για να αποφύγουν το παραπάνω σενάριο; Η αξιοπιστία τους θα έχει πληγεί και δεν αποκλείεται να έχουν να αντιμετωπίσουν περισσότερες απόπειρες για «ειδικές σχέσεις» και εξαιρέσεις από τα κράτη-μέλη. Ακόμα όμως και το «καλό σενάριο» της μαλακής εξόδου ενέχει κινδύνους.
5) Ένας άγνωστος Χ
Η πιο τρομακτική προοπτική πάντως δεν αφορά όλα όσα μπορούμε να προβλέψουμε, αλλά το γεγονός ότι το μέλλον μπορεί να επιφυλάσσει απρόσμενες εκπλήξεις που κανείς δεν είναι σε θέση αυτή τη στιγμή να φανταστεί ή έχει την τάση να υποτιμά. Ένα τρομοκρατικό χτύπημα, η αποσταθεροποίηση μιας περιοχής τη σταθερότητα της οποίας παίρνουμε ως δεδομένη, φυσικές καταστροφές που λόγω κλιματικής αλλαγής μπαίνουν ολοένα και πιο συχνά στο κάδρο…
Ο περίφημος άγνωστος Χ δεν είναι φυσικά κάτι καινούριο. Όμως, σε αντίθεση με προηγούμενες δεκαετίες, όταν στον απόηχο δύο αιματηρών παγκόσμιων πολέμων ένας ικανός αριθμός χωρών είχε επιδείξει τη σύνεση να συνεννοείται, να συνεργάζεται και να ακούει, ήταν λοιπόν σε καλύτερη θέση να αντιμετωπίσει κοινές προκλήσεις, ο συνδυασμός άτακτων κυβερνήσεων, αυξημένου απομονωτισμού και ελλείμματος συνεννόησης καθιστά τους άγνωστους κινδύνους αυτής της κατηγορίας ακόμη πιο απειλητικούς.
